غده هیپوفیز

غده هیپوفیز یک بافت کوچک اما بسیار مهم است که در ناحیه زیرین مغز شما قرار دارد و هورمون های خاصی را به داخل جریان خون ترشح می کند تا کارکرد های ضروری و خاص بدن را کنترل کند. از جمله آن ها می توان به تولید مثل، رشد در دوران کودکی و کارکرد غده تیروئید اشاره کرد. بدون شک هیپوفیز مهمترین غده در بدن افراد به حساب می آید چرا که در هر لحظه کارهای مهمی در بدن انجام می دهد.

 

غده ی هیپوفیز کدام هورمون ها را ترشح می کند؟

 

غده هیپوفیز در بدن افراد شش هورمون مختلف را تولید و پخش می کند. در ادامه مروری بر این هورمون ها و کارکردشان خواهیم داشت:

  • هورمون محرک تیروئید (TSH): کارکرد مربوط به غده تیروئید را در بدن افراد کنترل می کند.
  • هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH): این هورمون غده های آدرنال را جهت تولید آدرنالین تحریک می کند.
  • هورمون تحریک پیاز مو (FSH): این هورمون نقش ویژه ای در دوره بلوغ و همچنین تولید مثل افراد ایفا می کند.
  • هورمون لوستینیزه کننده (LH): این هورمون به کنترل تولید مثل و همچنین رشد جنسی افراد کمک می کند.
  • هورمون رشد (GH): در کنترل رشد بدن در حین کودکی و بلوغ تاثیر ویژه ای دارد.
  • پرولاکتین (PRL): این هورمون در بانوان تولید شیر در سینه ها را در حین بارداری کنترل می کند.

اکثر غده های موجود در بدن انسان فقط یک هورمون را تولید می کنند، با این حال غده هیپوفیز به دو دلیل پیچیدگی کارکرد خود و موقعیتی که در مغز و دقیقا پشت بینی قرار دارد؛ بسیار اهمیت ویژه ای دارد.

نه تنها این غده ویژه می تواند شش هورمون مختلف را تولید و در بدن پخش کند، بلکه برخی از این هورمون ها در کنترل هورمون های دیگر نظیر تیروئید نقش دارند.

بنابراین ایجاد تغییرات در کارکرد غده هیپوفیز می تواند تاثیر ویژه و قابل توجهی در سلامت و حالت کلی افراد داشته باشد. حوزه غدد درون ریزی یا همان endocrinology وظیفه بررسی وضعیت تولید و پخش هورمون توسط غده هیپوفیز و دیگر غدد بدن را تحت پوشش قرار می دهد.

اندوکرینولوژی یک تخصص پزشکی خاص است که بافت های هورمونی از قبیل مشکلات هیپوفیز و دیگر موارد نظیر دیابت را تحت درمان قرار می دهد.

 

بیماری‌های غده‌ی هیپوفیز و راه‌های درمان آن

اختلالات غده‌ی هیپوفیز به دلیل ترشح کم یا زیاد هورمون است. این اختلالات بسته به اینکه کدامیک از سیگنال‌های هورمونی مختل شده است می‌تواند در طیف گسترده‌ای از شرایط مختلف بالینی قرار‌بگیرد.

 

افزایش پرولاکتین

اگر افزایش میزان پرولاکتین ادامه پیدا کند باعث اختلال در سیگنال‌های هورمون تولید ‌مثلی شده که منجر به کاهش این هورمون (تستوسترون در مردان و استروژن در زنان) و بعلاوه شیردهی ناخواسته می‌شود. برخی از داروها یا تومورهای غده‌ی هیپوفیز (پرولاکتینوما) باعث افزایش میزان پرولاکتین می‌شوند. برای تشخیص علت افزایش پرولاکتین نیاز به انجام آزمایش مخصوص زیر نظر متخصص غدد است. اگر علت آن پرولاکتینوما تشخیص داده شود معمولا برای کاهش سطح پرولاکتین و کوچک کردن تومور نیاز به درمان‌های دارویی است. اگر اندازه‌ی تومور بزرگ باشد بر روی عصب بینایی فشار آورده و بر روی بینایی تاثیر می‌گذارد. اگر تومور بزرگ باشد و باعث ایجاد مشکلاتی مانند بینایی بشود نیاز به عمل جراحی است، در‌غیر اینصورت برای اکثر موارد نیازی به عمل جراحی نیست.

 

سندرم کوشینگ

وضعیتی نادر است که در اثر پرکاری غدد فوق کلیوی هورمون کورتیزول فراوانی تولید می‌شود. رایج‌ترین حالت سندرم کوشینگ در اثر ترشح فراوان آدرنوکورتیکوتروپین از غده‌ی هیپوفیز روی می‌دهد که وارد گردش خون شده و غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند. افزایش میزان کورتیزول خون منجر به علائمی مانند چاقی (بویژه در قسمت شکم)، فشار خون بالا، نازک‌شدن پوست، کبودی آسان و موارد دیگر می‌شود. این علائم و نشانه‌ها به آهستگی پیشرفت می‌کنند و ممکن است متناوب باشند. به این دلیل تشخیص سندروم کوشینک اغلب دشوار است. تشخیص آن نیاز به آزمایش مخصوص توسط متخصص غدد دارد. اگر معلوم شود که علت آن ترشح بیش از اندازه‌ی غده‌ی هیپوفیز است نیاز به عمل جراحی دارد. ممکن است جراحی باعث درمان شود اما بازگشت سندرم کوشینگ پس از عمل جراحی غده‌ی هیپوفیز نسبتا امری عادی است. به این دلیل درمان دارویی هم اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

آکرومگالی (درشت پایانکی)

شرایط نادری است که در اثر افزایش هورمون رشد از توموری در غده‌ی هیپوفیز بوجود می‌آید. در کودکان باعث افزایش قد (غول پیکری) می‌شود. در بزرگسالان باعث رشد بیش از اندازه‌ی بافت‌ها و برخی از استخوان‌ها در طول سال‌های بسیار می‌شود. این وضعیت با مشکلات استخوانی، قلبی و سوخت و سازی، بغرنج می‌شود. این مشکلات شامل: دیابت، فشار خون بالا، مشکلات عملکرد قلب، ورم مفاصل و سندروم تونل کارپ می‌باشند. تومورهای تولید کننده‌ی هورمون رشد در غده‌ی هیپوفیز، معمولا با برداشتن آن‌ها از غده‌ی هیپوفیز توسط عمل جراحی درمان می‌شوند. اگر نتوان آنها را به طور کامل حذف کرد با استفاده از دارو تومور را کنترل کرده و علائم آن را کاهش می‌دهند. افراد مبتلا به آکرومگالی باید تحت نظر متخصص غدد درمان شوند.

 

جرم هیپوفیز

هر ضایعه‌ای که باعث اشغال فضا توسط غده‌ی هیپوفیز بشود را جرم هیپوفیز می‌گویند. این جرم‌ها تقریبا سرطانی نیستند و در سایر نقاط بدن پراکنده نمی‌شوند. جرم‌های کوچک (کمتر از 1 سانتی متر) که هورمون اضافی تولید نمی‌کنند اغلب باعث ایجاد مشکل نمی‌شوند و حتی ممکن است هیچوقت متوجه آنها نشویم. جرم‌های بزرگ (بیشتر از 1 سانتی متر) با تولید هورمون فراوان، فشار آوردن به بافت‌های اطراف و خوردن به استخوان‌ها باعث مشکلاتی در غده‌ی هیپوفیز می‌شوند. جرم‌های هیپوفیز در هر اندازه با تولید هورمون فراوان باعث ایجاد اختلالات بارزی می‌شوند. بررسی جرم‌های هیپوفیز نیاز به آزمایش‌های مخصوصی دارد. برای درمان جرم‌های بزرگ عمل جراحی هیپوفیز نیاز است. در مواردی که جرم به وسیله‌ی عمل جراحی به طور کامل برداشته نشود برای کاهش اندازه‌ی تومور نیاز به پرتو‌درمانی غده‌ی هیپوفیز می‌شود.

 

کم‌کاری هیپوفیز

در این حالت برخی از هورمون‌های غده‌ی هیپوفیز کمتر از میزان لازم ترشح می‌شوند. علل کم‌کاری غده‌ی هیپوفیز عمل جراحی هیپوفیز، پرتو‌درمانی، تومورهای بزرگ، خون‌ریزی یا کاهش خون‌رسانی به غدد هیپوفیز و شرایط دیگر است. کم‌کاری هیپوفیز معمولا علائم خاصی ندارد. این علائم عبارتند از ضعف، کوفتگی و سرگیجه. کم‌کاری ناگهانی هیپوفیز که در اثر خونریزی و نرسیدن خون کافی به غده‌ی هیپوفیز بوجود می‌آید باعث سردرد شدید و گاهی از دست دادن هوشیاری می‌شود. درمان کم‌کاری هیپوفیز به شناسایی علت آن بستگی دارد. گاهی‌اوقات پس از درمان ترشح هورمون بهبودی خود را بدست می‌آورد (برای مثال پس از برداشتن تومور غده‌ی هیپوفیز). اما اغلب عملکرد غده‌ی هیپوفیز کاهش پیدا کرده و نیاز به جایگزینی بلند مدت یک هورمون پیدا می‌کند. نوع هورمون جایگزین برای غده‌ی هیپوفیز به هورمون مختل شده بستگی دارد، این هورمون ممکن است هورمون تیروئید، هورمون‌های مشابه کورتیزول (هیدروکورتیزون، پردنیزون)، هورمون‌های تولید مثلی (استروژن برای زنان و تستوسترون برای مردان) و هورمون رشد باشند. تصمیم‌گیری در مورد هورمون جایگزین مناسب بر عهده‌ی متخصص غدد است.

 

 

غده هیپوفیز

 

علائم ابتلا به تومور هیپوفیز

همه تومورهای هیپوفیز دارای علائم نیستند و بعضی اوقات به طور تصادفی در یک آزمایش تصویربرداری مانند MRI یا CT که به دلیل دیگری انجام می‌شود، شناسایی می‌شوند. تومورهای غده هیپوفیز، بسته به نوع هورمونی که تولید می‌کنند، می‌توانند علائم و نشانه‌های مختلفی را ایجاد کنند. از طرف دیگر برخی علائم و نشانه‌ها مربوط به تومورهای هیپوفیزی هستند که هورمونی تولید نمی‌کنند و غیرفعال هستند و به سایر ساختارها فشار وارد می‌کنند.

تومورهای بزرگ هیپوفیز – آنهایی که اندازه آنها تقریبا 1 سانتی‌متر (کمی کمتر از نیم اینچ) یا بیشتر است – به عنوان ماکروآدنوم (macroadenomas) شناخته می‌شوند. تومورهای کوچکتر را میکروآدنوم (microadenomas) می‌نامند. به دلیل اندازه ماکروآدنوم، آنها می‌توانند به غده هیپوفیز طبیعی و ساختارهای مجاور فشار وارد کنند.

 

علائم و نشانه‌های مربوط به فشار تومور

علائم و نشانه‌های فشار ناشی از تومور هیپوفیز ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • سردرد
  •  کاهش بینایی، به ویژه از دست دادن بینایی محیطی

 

علائم مربوط به تغییرات سطح هورمون

تومورهای بزرگ می‌توانند باعث کمبود هورمون شوند. علائم و نشانه‌های این عارضه عبارتند از:

  •  تهوع و استفراغ
  •  ضعف
  • احساس سرما
  • دوره‌های قاعدگی کم یا بدون قاعدگی
  • اختلال عملکرد جنسی
  • افزایش مقدار ادرار
  • کاهش یا افزایش ناخواسته وزن

این مطلب چقدر مفید بود؟

برای امتیاز دادن به آن روی ستاره ها کلیک کنید!

میانگین امتیاز 3.7 / 5. تعداد آرا: 239

تاکنون رأی داده نشده ! اولین کسی باشید که این مطلب را ارزیابی می کنید

اگر این پست را مفید یافتید ...

ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

4 × 3 =