مغز چیست؟
مقدمه : مغزِ انسان یکی از اجزای اصلی بدن ما انسان‌هاست و مهم‌ترین فعالیت‌های این عضو، مدیریت سیستم عصبی بدن است. مغز انسان‌ها همراه با نخاع، سیستم عصبی مرکزی بدن را تشکیل می‌دهند. هوش، خلاقیت، احساسات و حافظه ویژگی‌هایی از مغز هستند که بسیاری از ما در مورد آن شنیده‌ایم و می‌دانیم که مغز انسان وظیفه آن را دارد که این موارد را ایجاد و مدیریت کند. علاوه بر این موضوع باید اضافه کنیم که مغز انسان از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است و هر قسمت آن کارکرد مخصوص به خود را دارد، اما مهم‌ترین عملکرد کلی مغز، هدایت و فرماندهی به تمام اعضای بدن برای ادامه حیات است. در این مقاله درباره مغز انسان و آناتومی، عملکرد و بیماری‌های مرتبط با آن توضیح داده‌ایم.
مغز چیست؟
مَغز (به انگلیسی: Brain) یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین اندام بدن انسان و حتی پیچیده‌ترین شی در طبیعت و در جهان است که تاکنون شناخته شده است؛ حتی تاکنون نیز همه ویژگی‌های آن از سوی دانشکندان کشف نشده است. مغز انسان اطلاعات را از دنیای بیرون به کمک حواس مختلف بدن دریافت می‌کند، سپس آن را پردازش می‌نماید و نتیجه آن را در خود ثبت می‌کند. نکته‌ای که باید در مورد مغز انسان بگوییم این است که این اندام بیشتر از هر عضوی از بدن اکسیژن مصرف می‌کند. مغز و نخاع مجموعاً بخش دستگاه عصبی مرکزی (CNS) را با یکدیگر تشکیل می‌دهند که وظیفه آن دریافت وضعیت درونی و بیرونی بدن از دستگاه عصبی پیرامونی (PNS) موجود در قسمت‌های مختلف بدن و همچنین پردازش پیام‌های دریافتی و صدور فرامین به تمام اعضای بدن است.
نیمکرههای مغز
مغز از نیمکرههای مخ، مخچه و ساقه مغز تشکیل شده است که در این بین بیشتر حجم مغز را نیمکرههای آن تشکیل می‌دهند. نیمکرههای مغز باعث می‌شوند تا انسان‌ها بتوانند فکر کنند، حرف بزند و موضوعات و مشکلات را حل کنند. نیمکره چپ مغز فعالیت‌های نیمه راست بدن و نیمکره راست فعالیت‌های نیمه چپ بدن انسان را کنترل می‌کند، اما نکته مهم در فعالیت این دو نیمکره این است که این دو بهش با یکدیگر همکاری دارند. به طور مثال در موقع نگاه کردن این دو نیمکره همکاری دارند.
هر دو نیم کره مغز انسان به طور هم‌زمان از همه اعضا و قسمت‌های مختلف بدن اطلاعات را دریافت و سپس پردازش می‌کنند. همچنین باید اضافه کنیم که هر نیمکره کارهای مخصوص به خود را نیز دارد. به طور مثال نیم کره راست مغز در مهارت‌های هنری تخصص دارد و نیم کره چپ به توانایی استدلال و ریاضیات می‌پردازد.
آناتومی مغز انسان
مغز انسان شامل قسمت‌های مختلفی است که در ادامه به توضیح و معرفی هر یک از این قسمت‌ها خواهیم پرداخت.
- قسمت‌های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی
مغز انسان مانند مغز سایر موجودات مهره‌دار در طبیعت، از سه بخش اصلی شامل مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی تشکیل شده است. هر یک از این سه قسمت حفره‌های پُر از مایعی دارند که در اصطلاح علمی به آن‌ها بطن می‌گویند. مغز جلویی به سربروم و ساختارهای زیرین آن تبدیل می‌گردد. مغز میانی به قسمتی از ساقه مغز تبدیل می‌گردد و مغز عقبی، مخچه و بخشی از ساقه‌ی مغز را تشکیل می‌دهد.
- غشای مغز
غشای مغز در آناتومی بدن انسان و مغز او تا اندازه بسیار زیادی بزرگ است و درجایگاه تصورات و احساسات پیچیده فعالیت می‌کند. پردازش‌های بصری در لوب اکسیپیتال در نزدیکی عقب جمجمه انجام می‌شود. لوب تمپورال وظیفه پردازش صدا و زبان را در بدن بر عهده دارد و از هیپوکامپ و آمیگدال تشکیل شده است. این اعضا به ترتیب در حافظه و عواطف نقش دارند. وظیفه لوب آهیانه اطلاعات این است که اطلاعات ورودی از حس‌های مختلف را تلفیق کند و علاوه بر این، نقش بسیار مهمی در جهت‌یابی فضایی و مسیریابی دارد.
- ساقه مغز
ساقه مغز انسان به نخاع او وصل می‌گردد. این بخش از بصل‌النخاع، پل مغزی یا پونز و مغز میانی تشکیل شده است. مهم‌ترین کارکردهای ساقه مغز تبادل اطلاعات بین مغز و بدن، عصب‌دهی از مغز به بخشی از سر و صورت و همچنین اجرای عملکردهای حیاتی در کنترل فعالیت قلب، تنفس و هوشیاری است.
- تالاموس و هیپوتالاموس
تالاموس و هیپوتالاموس در فاصله بین سربروم و ساقه مغز قرار گرفته‌اند. تالاموس پیام‌های حسی و حرکتی را به غشای مغز ارسال می‌کند و در تنظیم هوشیاری، خواب و آگاهی نقش دارد. هیپوتالاموس، سیستم عصبی را از طریق غده هیپوفیز به سیستم غدد درون‌ریز بدن (که هورمون‌ها را تولید می‌کنند) وصل می‌کند.
- مخچه
مخچه در زیر سربروم مغز قرار گرفته است و نقش‌های مهمی در کنترل حرکات بدن بر عهده اوست. مخچه نقش مهمی در هماهنگ کردن و ایجاد تعادل در بین اندام‌های بدن انسان را دارد. علاوه بر آن این بخش می‌تواند عملکردهای شناختی نیز داشته باشد.
فشار مغز
فشار مغزی بیماری خطرناکی از مجموعه بیماری‌های مربوط به مغز و بدن است که باید به موقع درمان گردد. در هنگام بروز فشار مغزی، فرد با سردردهای شدید روبرو می‌گردد که این سردردها اغلب در هنگام صبح و پس از بیدار شدن از خواب اتفاق می‌افتد. دوبینی و تاری دید از دیگر علائم مشترک بین بیماری‌های سر است.
اگر این عارضه پیگیری نگردد، باعث می‌شود تا بیماری‌ها و مشکلات جدی‌تری برای انسان ایجاد شود که شامل موارد زیر می‌باشد.
- ایجاد آسیب در بافت مغزی، عروق خونی و اعصاب مغز
- بیرون‌زدگی ساقه مغز
- کاهش ترشح هورمون آنتی‌دیورتِیک (ADH) که باعث ایجاد بیماری دیابت بی‌مزه می‌شود.
- ترشح بیش از اندازه هورمون آنتی‌دیورتِیک (ADH) که باعث کاهش حجم ادرار می‌شود.
نکته مهمی که در این باره وجود دارد است که این بیماری در مراحل پیشرفته‌تر باعث بروز تشنج، سکته مغزی، کما و حتی مرگ را به همراه دارد و باید حتما در مراحل ابتدایی آن جدی گرفته شود.
علائم فشار مغزی
- ورم بافت مغز
- حالت تهوع و استفراغ
- عدم تعادل در هنگام راه رفتن
- تاری دید، سیاهی چشم، دوبینی
- وزوز کردن گوش‌ها
- سرگیجه به همراه احساس سبکی در قسمت سر
- اختلال در حافظه و گیجی در مورد زمان، مکان و افراد
- ایجاد تغییر اندازه مردمک چشم و حساس شدن آن‌ها به نور
- کاهش سطح هوشیاری
- احساس خشکی شدید در گردن
- اختلالات عصبی و رفتاری مانند افسردگی
هیدروسفالی یا آب آوردن مغز
هیدروسفالی به تجمع مایع درون حفره‌های عمیق مغز (بطن مغز) می‌گویند که هنگام بروز این اتفاق، مایع اضافی باعث افزایش سایز در بطن مغز می‌شود و در نتیجه آن به مغز فشار وارد می‌شود. در حین بروز این عارضه مغزی، مایع مغزی نخاعی از بطن‌های مغز عبور می‌کند و مغز و نخاع را شستشو می‌دهد. موضوعی که در این‌باره وجود دارد این است که فشار بسیار زیاد مایع مغزی نخاعی که به هیدروسفالی مرتبط است ممکن است آسیب دیدگی بافت‌‌های مغز و اختلالات متعددی را به همراه داشته باشد.
علاوه بر موضوعات گفته شده باید بدانید که هیدروسفالی سن خاصی ندارد و احتمال بروز هیدروسفالی در هر سنی وجود دارد. نکته قابل توجه در مورد هیدروسفالی این است که معمولا شیوع آن در میان نوزادان و افرادی که 60 سال به بالا سن دارند، بیشتر است. درمان جراحی هیدروسفالی راهی مناسب برای درمان این عارضه است.
تومور مغز و جراحی تومور مغزی
جراحی تومور مغز به عنوان یکی از راه‌های مهم و مطمئن برای بهبود یافتن عارضه تومور مغزی است. جراحان مغز و همچنین متخصصان سرطان‌های مغزی در این عمل جراحی سعی می‌کنند تا با کمترین سطح تهاجم در حین جراحی و همچنین به طور دقیق و ایمن تومورهای مغزی را از مغز انسان خارج کنند. قبل از این جراحی آزماتیش‌های زیادی بر روی بدن بدن و مغز انسان انجام می‌شود و به عنوان آخرین آزمایش از این تومور مغزی نمونه برداری می‌شود و زمانی که پزشک راهی را به جز عمل جراحی برای از بین رفتن این عارضه ندید، این عمل انجام می‌شود. هدف از انجام جراحی تومور مغز تعیین موقعیت و برداشت هر چه بیشتر بافت سرطانی به نام دبالکینگ است و در هدف دیگر شناسایی وسعت تومور مغز است. باید بگوییم که این عارضه مغزی هم متاسفانه سن و سال نمی‌شناسد و ممکن است همه افراد را به خود درگیر کند، اما با تشخیص و عمل به موقع آن بیماران مبتلا شده به این عارضه می‌توانند بهبود یابند و به زندگی عادی بازگردند.
علاوه بر نکات گفته شده باید اضافه کنیم که این جراحی می‌تواند کاهش فشار در جمجمه و بازیابی عملکرد های عصبی از دست رفته را با خود به همراه داشهت باشد. صرع‌هایی را که سخت مهار شده و در اثر ایجاد تومور به وجود آمده‌اند را کاهش دهد. گاهی اوقات، جراحی به صورت مکمل عمل می‌کند تا بدن بتواند آماده درمان‌های دیگر مانند پرتو درمانی، شیمی درمانی و دارو درمانی شود تا شخص بیمار سلامتی خود را به دست بیاورد.
سخن آخر
در این مقاله سعی شد تا نکاتی مهم در مورد مغز، کارکردهای آن، قسمت‌های مختلف آن مانند نیمکرههای مغزی که ممکن است نام آن را شنیده بودید، آناتومی و بخش‌های مختلف مغز و همچنین چند عارضه مغزی مانند تومور مغزی و آب آوردن مغز با زبانی علمی و ساده توضیح داده شود. خوب است که با دقت در علائم‌های هر چند کوچک بیماتری سریع به سراغ علت‌یابی این بیماری‌ها برویم تا مبادا این عارضه‌های کوچک تبدیل به اتفاقات بزرگتری نشوند و این موضوع در تمام بدن انسان و به خصوص مغز او اهمیت زیادی دارد؛ زیرا مغز انسان است که کنترل حیات او را بر عهده دارد. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد. برای درمان بیماری های مغزی میتوانید به دکتر گیو شریفی، استاد تمام دانشگاه شهید بهشتی و نفر اول بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب ایران مراجعه کنید.
