ابتدا بهتر است با مفهوم تومور آشنا شویم. به رشد غیر طبیعی سلول‌ها تومور می‌گویند. تومورها این امکان را دارند که تقریباً در هر نقطه از بدن شروع به رشد کنند. به تومورهایی که از غده هیپوفیز شروع می‌شوند، تومورهای هیپوفیز می‌گویند. برای درک تومورهای هیپوفیز بهتر است باغده هیپوفیز طبیعی و کارهایی که انجام می‌دهد، آشنا شویم.

غده هیپوفیز

هیپوفیز غده کوچکی در داخل جمجمه است که درست در زیر مغز، بالای مجرای بینی و قسمت گوشتی پشت سقف دهان (معروف به کام نرم) قرار دارد. هیپوفیز در یک فضای استخوانی کوچک به نام sella turcica واقع شده است. اعصابی به نام اعصاب بینایی، که چشم‌ها را به مغز متصل کرده‌اند، از نزدیک آن عبور می‌کنند.

غده هیپوفیز به طور مستقیم به بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس متصل است. این اتصال، یک پیوند کلیدی بین مغز و سیستم غدد درون‌ریز (مجموعه‌ای از غدد در بدن که هورمون‌ها را می‌سازند) فراهم می‌کند.   هورمون‌ها موادی هستند که در خون ترشح می‌شوند و نحوه عملکرد سایر اندام‌ها را کنترل می‌کنند. هیپوتالاموس، هورمون‌ها را درون رگ‌های خونی کوچکی که متصل به غده هیپوفیز است، ترشح می‌کند. سپس   این هورمون‌ها سبب می‌شوند که غده هیپوفیز هورمون‌های خود را بسازد.

تا اینجا آموختیم که تومورهای هیپوفیز چیست و به هیپوتالاموس پرداختیم. هیپوفیز به عنوان « غده اصلی کنترل‌کننده » در نظر گرفته می‌شود. زیرا هورمون‌هایی می‌سازد که سطح هورمون‌های ساخته شده توسط بسیاری از غدد درون ریز دیگر بدن را کنترل می‌کنند.

غده هیپوفیز دارای دو بخش است که هر کدام عملکردهای مجزایی دارند :

• هیپوفیز قدامی
• هیپوفیز خلفی

هیپوفیز قدامی

بیشتر تومورهای هیپوفیز از قسمت بزرگ‌تر و جلویی غده هیپوفیز به نام هیپوفیز قدامی شروع می‌شوند. این بخش از غده هورمون‌هایی را می‌سازد که سایر غدد درون ریز را کنترل می‌کنند:

• هورمون رشد (همچنین GH به عنوان سوماتوتروپین شناخته می‌شود.)

این هورمون، باعث رشد بدن در دوران کودکی می‌شود.  اگر در یک کودک، هورمون رشد، بیش از حد ساخته شود، او قد بسیار بلندی خواهد داشت. معمولا، بدن افراد بزرگسال خیلی کم هورمون رشد تولید می‌کند. اگر یک فرد بالغ بیش از حد هورمون رشد تولید کند، استخوان‌های دست، پا و صورت به رشد خود ادامه می‌دهند و کاملاً بزرگ می‌شوند و باعث می‌شود که ویژگی‌های طبیعی آن‌ها مخدوش شود. (به این حالت آکرومگالی می‌گویند.) در ادامه مقاله تومورهای هیپوفیز چیست، به بقیه هورمون‌های هیپوفیز قدامی اشاره می‌کنیم.

• هورمون محرک تیروئید (TSH که تیروتروپین نیز نامیده می شود)

این هورمون در رشد غده تیروئید نقش داشته و ترشح هورمون تیروئید را تحریک می‌کند. هورمون تیروئید در تنظیم متابولیسم موثر است. زیادی این هورمون شما را بیش‌فعال و متزلزل کرده و کم بودن آن شما را تنبل می‌کند. اگر تومورهای هیپوفیز بیش از حد TSH تولید کند، می‌تواند سبب پرکاری تیروئید شود. (غده تیروئید پرکار).

• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH، همچنین به عنوان کورتیکوتروپین شناخته می‌شود)

باعث رشد غدد فوق کلیوی و تولید هورمون‌های استروئیدی (مانند کورتیزول) می‌شود. اگر ACTH بیش از حد از هیپوفیز ترشح شود، باعث بیماری کوشینگ می‌شود که علائم آن می تواند شامل افزایش سریع وزن و تجمع چربی در قسمت‌های خاصی از بدن باشد.

• هورمون لوتئینیزه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) که گنادوتروپین نیز، نامیده می‌شود.

در زنان اثرات اصلی این دو بر روی تخمدان‌ها است، جایی که تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک) و تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون را کنترل می‌کنند. در مردان، LH و FSH تستوسترون و تولید اسپرم را در بیضه‌ها کنترل می‌کنند.

• پرولاکتین

باعث تولید شیر در سینه زن می‌شود. عملکرد آن در مردان مشخص نیست. در ادامه مقاله تومورهای هیپوفیز چیست، به هیپوفیز خلفی می‌رسیم.

هیپوفیز خلفی

بخش کوچکتر و پشتی غده هیپوفیز که هیپوفیز خلفی نام دارد، در واقع امتداد بافت مغز از هیپوتالاموس است.   هیپوفیز خلفی جایی است که هورمون‌های ساخته شده توسط هیپوتالاموس (وازوپرسین و اکسی توسین) ذخیره شده و در جریان خون آزاد می‌شوند.

وازوپرسین (همچنین هورمون ضد ادرار یا ADH نامیده می‌شود) باعث می‌شود، کلیه‌ها آب را در بدن نگه دارند و تمام آن را در ادرار از دست ندهند. بدون وازوپرسین، فرد بیش از حد ادرار می‌کند و دچار کم آبی می‌شود که این بیماری دیابت بی مزه نامیده می‌شود، همچنین وازوپرسین می‌تواند فشار خون را با ایجاد انقباض عروق خونی افزایش دهد. ممکن است عملکردهای دیگری نیز داشته باشد.

اکسی توسین باعث انقباض رحم در زنان در هنگام زایمان و ترشح شیر در سینه‌ها در هنگام شیردهی او می‌شود. ممکن است عملکردهای دیگری نیز داشته باشد.

تومورها به ندرت در هیپوفیز خلفی شروع می‌شوند. در ادامه مقاله تومورهای هیپوفیز چیست، به جزئیات بیشتری می‌پردازیم.

تومورهای هیپوفیز چیست

تقریباً تمام تومورهای هیپوفیز تومورهای غده‌ای خوش‌خیم (نه سرطانی) هستند که آدنوم هیپوفیز نامیده می‌شوند. به این تومورها خوش‌خیم می‌گویند، زیرا مانند سرطان‌ها به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابند. با این حال، حتی تومورهای خوش‌خیم هیپوفیز نیز می‌توانند مشکلات سلامتی بزرگی ایجاد کنند، زیرا نزدیک به مغز هستند و ممکن است به بافت‌های مجاور (مانند جمجمه یا سینوس‌ها) حمله کنند و بسیاری از آنها هورمون‌های اضافی تولید می‌کنند. سرطان‌های هیپوفیز (به نام کارسینومای هیپوفیز) بسیار نادرند.

آدنوم هیپوفیز

این تومورهای خوش‌خیم در خارج از جمجمه گسترش نمی‌یابند. آن‌ها معمولا در سلا تورسیکا (sella turcica) (فضای کوچک در جمجمه که غده هیپوفیز در آن قرار دارد) می‌مانند. آن‌ها گاهی اوقات در دیواره‌های استخوانی سلا تورسیکا و بافت‌های مجاور مانند رگ‌های خونی، اعصاب و سینوس‌ها رشد می‌کنند.

هرچند آن‌ها خیلی بزرگ نمی‌شوند، اما می‌توانند تأثیر زیادی بر سلامت فرد داشته باشند. فضای بسیار کمی برای رشد تومورها در این قسمت از جمجمه وجود دارد. بنابراین، اگر تومور بزرگ‌تر از حدود یک سانتی‌متر (حدود نیم اینچ) شود، ممکن است به سمت بالا رشد کند، جایی که می‌تواند به قسمت‌های مجاور مغز و اعصاب ناشی از آن آسیب وارد کند. این امر می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند تغییرات بینایی یا سردرد شود. (علائم و نشانه‌های تومور هیپوفیز را ببینید.) در ادامه مقاله تومورهای هیپوفیز چیست به تقسیم‌بندی تومورهای این ناحیه می‌پردازیم.

میکروآدنوم در مقابل ماکروآدنوم

آدنوم‌های هیپوفیز را می‌توان بر اساس اندازه به دو دسته تقسیم کرد:

• میکروآدنوم‌ها

تومورهایی هستند که قطر آنها کمتر از یک سانتی‌متر است. از آنجایی که این تومورها کوچک هستند، به ندرت به بقیه هیپوفیز یا بافت‌های مجاور آسیب می‌رسانند. اما اگر هورمون خاصی را بیش از حد تولید کنند، می‌توانند علائمی به وجود بیاورند. در واقع، بسیاری از مردم آدنوم‌های کوچکی دارند که هرگز پیدا نمی‌شوند. زیرا یا به اندازه کافی بزرگ نمی‌شوند و یا برای ایجاد مشکل، هورمون‌های کافی تولید نمی‌کنند.

• ماکروآدنوم‌ها

تومورهایی با عرض یک سانتی‌متر یا بزرگ‌تر هستند. ماکروآدنوم از دو طریق می‌توانند بر سلامت فرد تأثیر بگذارد. اول این که هورمون خاصی را بیش از حدش بسازند که می‌تواند علائم ایجاد کند. دوم این که، آن‌ها می‌توانند با فشار آوردن بر روی بخش‌های طبیعی هیپوفیز یا اعصاب مجاور مانند اعصاب بینایی، علائم ایجاد کنند.

آدنوم عملکردی در مقابل غیرعملکردی

آدنوم‌های هیپوفیز همچنین، بر اساس این‌که آیا هورمون بیش از حد تولید می‌کنند، تقسیم‌بندی می‌شود. در صورتی که این طور باشد، بر اساس نوع طبقه‌بندی می‌شوند. اگر آدنوم هیپوفیز بیش از حد هورمون تولید کند، عملکردی و اگر هورمون کافی برای ایجاد مشکل تولید نکند، غیرعملکردی نامیده می‌شود. در ادامه مقاله تومورهای هیپوفیز چیست به جزئیات این تقسیم‌بندی اشاره بیشتری می‌کنیم.

آدنوم های عملکردی

بیشتر آدنوم‌های یافت‌شده هیپوفیز، هورمون‌های اضافی تولید می‌کنند. این هورمون‌ها را می‌توان با آزمایش خون یا با آزمایش در هنگام برداشتن تومور با جراحی تشخیص داد. بر اساس نتایج آزمایش، آدنوم‌های هیپوفیز به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

• آدنوم لاکتوتروف، پرولاکتین را می‌سازد که حدود 4 تومور از 10 تومور هیپوفیز را تشکیل می‌دهد.
• آدنوم‌های سوماتوتروف، هورمون‌های رشد را می‌سازند که از هر 10 تومور هیپوفیز 2 مورد را تشکیل می‌دهند.
• آدنوم‌های کورتیکوتروف، ACTH را می‌سازند که از هر 10 تومور هیپوفیز 1 مورد را تشکیل می‌دهند.
• آدنوم‌های گنادوتروف LH و FSH تولید می‌کنند و بسیار نادر هستند.
• آدنوم‌های تیروتروف باعث ایجاد TSH می‌شوند و بسیار نادر هستند.
• آدنوم‌های پلوری‌هورمونال بیش از یک هورمون می‌سازند.
• آدنوم سلول پوچ هورمون نمی‌سازد. (این‌ها آدنوم‌های غیرعملکردی هستند.)

نوع هورمونی که آدنوم می‌سازد، به شدت بر روی علائم و نشانه‌هایی که ایجاد می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. همچنین بر روی این‌که کدام آزمایش برای تشخیص، انتخاب درمان و دیدگاه بیمار استفاده ‌شود، تأثیرگذار است.

آدنوم های غیرعملکردی

آدنوم هیپوفیز که هورمون اضافی تولید نمی‌کند، آدنوم غیرعملکردی یا آدنوم سلول پوچ نامیده می‌شوند. آن‌ها از هر 10 تومور هیپوفیز 3 مورد را تشکیل می‌دهند و معمولاً به صورت ماکروآدنوم یافت می‌شوند. به دلیل اندازه بزرگشان، هنگام فشار بر ساختارهای مجاور، علائم ایجاد می‌کنند. در ادامه مقاله تومورهای هیپوفیز چیست سرطان در این ناحیه را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

کارسینوم هیپوفیز

عارضه سرطان غده هیپوفیز خیلی کمیاب است. در مجلات تخصصی پزشکی نهایت چیزی در حدود چند صد مورد سرطان گزارش شده است. این سرطان‌ می‌تواند در هر سنی رخ دهند، اما بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود. معمولاً این سرطان‌ها مانند بسیاری از آدنوم‌ها، هورمون می‌سازند.

کارسینومای هیپوفیز در زیر میکروسکوپ شبیه آدنوم هیپوفیز است، بنابراین پزشکان در تشخیص آن مشکل دارند. در حقیقت، تنها راه تشخیص این‌که آیا تومور هیپوفیز کارسینوم است یا آدنوم، زمانی است که تومور به قسمت دیگری از بدن که نزدیک غده هیپوفیز نیست، گسترش یابد.

اغلب کارسینومای هیپوفیز به مغز، نخاع، مننژها (پوشش مغز و نخاع) یا استخوان اطراف هیپوفیز گسترش می‌یابد. به ندرت، این سرطان‌ها به سایر اندام‌ها مثل کبد، قلب یا ریه‌ها سرایت می‌کنند.

یکی از کلیدی‌تین مسائل در مورد تومورهای هیپوفیز این است که در حال حاضر هیچ راهی برای دانستن این‌که آیا آدنوم خوش‌خیم هیپوفیز به سرطان تبدیل شده، رشد کرده و به سایر قسمت‌های بدن گسترش می‌یابد، وجود ندارد. در انتهای مقاله تومورهای هیپوفیز چیست، اشاره‌ای به سایر تومورها در این ناحیه خواهیم داشت.

سایر تومورهای هیپوفیز کدام اند ؟

چندین نوع دیگر از تومورهای خوش‌خیم وجود دارند که در ناحیه هیپوفیز رشد می‌کنند و همچنین برخی از انواع بدخیم (سرطانی) نیز وجود دارند. همه این موارد، بسیار کم‌تر از آدنوم هیپوفیز هستند. تراتوم‌ها، ژرمینوم‌ها و کوریوکارسینوم‌ها همگی تومورهای نادری هستند که معمولاً در کودکان یا بزرگسالان جوان ایجاد می‌شوند. این تومورها از سلول‌های هورمون ساز خود غده هیپوفیز ایجاد نمی‌شوند، اما می‌توانند به سمت هیپوفیز رشد کرده و به آن آسیب برسانند.

کیست‌های شکاف راتکه (Rathke) و گانگلیوسیتوماهیپوفیز تومورهای نادری هستند که معمولاً در بزرگسالان یافت می‌شوند. کرانیوفارنژیوما تومورهایی با رشد آهسته هستند که از بالای غده هیپوفیز و در زیر خود مغز شروع می‌شوند. گاهی بر هیپوفیز و هیپوتالاموس فشار می‌آورند و باعث مشکلات هورمونی می‌شوند. این تومورها در کودکان‌ شایع‌تر هستند، اما در بزرگسالان مسن نیز، دیده می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این تومورها، بخش تومورهای مغز و نخاع در کودکان را ببینید.

در انتهای مقاله تومورهای هیپوفیز چیست باید بگوییم گاهی سرطان‌هایی که در برخی از قسمت‌های دیگر بدن (مانند سینه) شروع می‌شوند، می‌توانند به هیپوفیز نیز سرایت کنند. این سرطان‌ها بر اساس محل شروع آن‌ها (محل اولیه‌شان) طبقه‌بندی و درمان می‌شوند و به عنوان تومورهای هیپوفیز در نظر گرفته نمی‌شوند. بقیه اطلاعات ما عمدتاً بر روی تومورهای خوش‌خیم هیپوفیز (آدنوم هیپوفیز) متمرکز است.