در این مقاله قصد داریم درمورد تومور هیپوفیز، علائم، درمان و تشخیص آن صحبت کنیم. پیش از هر چیز بهتر است به تعریف این عارضه بپردازیم و متوجه شویم که تومور ناحیه هیپوفیز چیست. تومور ناحیه هیپوفیز یک رشد غیر طبیعی در غده هیپوفیز است. هیپوفیز، بخشی از مغز است که تعادل هورمون‌های بدن را تنظیم می‌کند. در ادامه پیرامون علل بروز و عوامل ریسک‌آمیز تومور در این ناحیه جزئیات بیشتری بیان می‌کنیم.

آشنایی با هیپوفیز

غده هیپوفیز یک غده درون‌ریز به اندازه نخود است که در پایه مغز قرار دارد. هیپوفیز ترشح هورمون‌ها را از سایر غدد درون‌ریز بدن تنظیم و کنترل می‌نماید. این امر، به نوبه خود بسیاری از فرآیندهای بدن را تنظیم می‌کند. این هورمون‌ها شامل موارد زیر است:

• هورمون رشد (GH)
• هورمون محرک تیروئید (TSH)
• هورمون آدرنوکورتیکوتروفیک (ACTH)
• پرولاکتین

حدود 75% از تومورهای هیپوفیز هورمون ترشح می‌کنند. هنگامی که یک تومور بیش از حد لازم، به تولید یک یا چند هورمون بپردازد، ممکن است شرایط زیر رخ دهد:

• غول‌آسایی یا آکرومگالی (هورمون رشد بیش از حد)
• پرکاری تیروئید (هورمون تحریک کننده تیروئید اضافی)
• سندرم کوشینگ (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک اضافی)
• پرولاکتینوما (پرولاکتین اضافی)

علل تومور هیپوفیز

با رشد تومور، برخی از سلول‌های ترشح کننده هورمون هیپوفیز ممکن است، تخریب شوند و علائم مربوط به تولید ناکافی هورمون سرکوب شده (هیپوهیپوفیز) را ایجاد کنند.  علل تومورهای هیپوفیز ناشناخته است، اگرچه برخی از آن‌ها بخشی از یک اختلال ارثی به نام نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد (MEN I) هستند. انواع دیگری از تومورها وجود دارند که مانند تومورهای هیپوفیز در همان ناحیه سر یافت می‌شوند:

• کرانیوفارنژیوم
• ژرمینوما
• کیست
• تومورهای متاستاتیک (تومورهایی که از سرطان موجود در قسمت دیگری از بدن پخش شده‌اند.)

حدود 15% از تومورهای واقع در داخل جمجمه، تومورهای ناحیه هیپوفیز هستند. بیشتر تومورهای هیپوفیز در لوب قدامی هیپوفیز قرار دارند و معمولاً بنینگن (غیرسرطانی) هستند. از هر 10000 نفر 1 نفر دارای تومورهای ناحیه هیپوفیز است.

علائم تومور هیپوفیز

از آنجایی که غده هیپوفیز تولید هورمون‌ها را در سراسر بدن کنترل می‌کند، اختلالات هیپوفیز شبیه سایر اختلالات غدد درون‌ریز است و طیف وسیعی از علائم را دارد. این علائم به نوع و محل تومور بستگی دارد و باعث افزایش هورمون، کمبود هورمون یا فشار بر مغز و سیستم عصبی مرکزی می شود.

برخی از تومورها باعث تولید بیش از حد هورمون می‌شوند در حالی که برخی دیگر باعث کمبود هورمون می‌شوند، بنابراین یک نوع تومور ممکن است علائمی ایجاد کند که با علائمی که توسط نوع دیگر تولید می‌شود، بسیار متفاوت است. (به عنوان مثال، یکی ممکن است باعث رشد مو شود در حالی که دیگری باعث ریزش مو می‌شود).

همین تومور ممکن است با ترشح هورمون اضافی شروع شود و بعداً با سرکوب سلول‌های هیپوفیز طبیعی منجر به کمبود آن هورمون شود. این امر سبب ایجاد علائم اولیه می‌شود که به نظر می‌رسد برعکس علائم بعدی است. برخی علائم متعدد و مرتبط با تومور هیپوفیز عبارتند از:

• سردرد
• تغییرات بصری
• دوبینی
• افتادگی پلک
• تغییرات شخصیتی
• کاهش علاقه جنسی
• تحریک پذیری
• تشنج
• تخلیه بینی
• تغییرات پوستی
• پوست ضخیم شده
• بزرگ شدن غدد سباسه
• تغییرات صورت
• ورم صورت، چشمان پف کرده
• بزرگ شدن استخوان‌های فک و صورت
• تغییرات مو
• ریزش موهای بدن
• موهای درشت و نازک سر
• نازک شدن ابروها
• ضعف
• بی حالی
• حساسیت به دما
• عدم تحمل سرما
• عدم تحمل گرما
• یبوست
• تهوع و استفراغ
• فشار خون پایین
• اختلال در حس بویایی
• تغییرات در وزن
• کاهش وزن (غیرعمدی)
• افزایش وزن (غیرعمدی)

علائم مرتبط با تومور هیپوفیز در زنان و مردان

این علائم در زنان شامل موارد زیر است:

• قطع قاعدگی
• ترشح غیرطبیعی از نوک پستان
• موهای زائد بدن

این علائم در مردان شامل موارد زیر است:

• رشد سینه
• ناتوانی جنسی

آزمایشات تومور هیپوفیز

ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و هرگونه نقص دید دوگانه و مشکلات بینایی، مانند از دست دادن بینایی محیطی یا توانایی دیدن در نواحی خاص را مشاهده می‌کند. آزمایشاتی که به تأیید تشخیص این عارضه کمک می‌کند، شامل موارد زیر است:

• ام آر آی سر
• سی تی اسکن جمجمه
• آزمایش رسمی میدان دید و بینایی

تست‌های مربوط به عملکرد غدد درون‌ریز شامل موارد زیر است:

سطح کورتیزول:

• آزمایش کورتیزول ادرار
• تست سرکوب دگزامتازون – سطح سرمی کورتیزول پس از تجویز دگزامتازون برای سرکوب ترشح هورمونی اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمایش کورتیزول بزاق
• سطوح فاکتور رشد انسولین-1 (IGF-1)

سطح هورمون تیروئید:

• تست TSH
• تست T4 رایگان
• سطح پرولاکتین سرم
• سطح تستوسترون/ استرادیول
• سطوح هورمون لوتین کننده (LH)
• سطح هورمون محرک فولیکولی (FSH)

درمان تومور هیپوفیز

تومورهای هیپوفیز معمولا سرطانی نیستند و بنابراین به سایر نواحی بدن سرایت نمی‌کنند. با این حال، آن‌ها می‌توانند با فشار بر روی مغز مشکلات جدی ایجاد کنند. برداشتن تومور هیپوفیز توسط بهترین جراح هیپوفیز اغلب ضروری است. به خصوص اگر تومور به اعصاب بینایی فشار وارد کند که می‌تواند باعث کوری شود.

اغلب اوقات، تومورهای هیپوفیز را می‌توان از طریق یک روش ترانس اسفنوئیدی برداشت. در این روش، جراح از طریق بینی و سینوس‌ها به تومور دسترسی پیدا می‌کند. با این حال، برخی از تومورها را نمی‌توان از این طریق برداشت و نیاز به برداشتن ترانس کرانیال (از طریق جمجمه) دارد.

ممکن است پرتودرمانی برای کوچک کردن تومور انجام شود. پرتودرمانی یا در ترکیب با جراحی انجام می‌شود و یا برای افرادی که نمی‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممکن است داروها انواع خاصی از تومورها را کوچک کنند.

داروهای موثر در کوچک شدن تومور هیپوفیز

بروموکریپتین یا کابرگولین خط اول درمان تومورهایی هستند که پرولاکتین ترشح می‌کنند. این داروها سطح پرولاکتین را کاهش داده و تومور را کوچک می‌کنند.

آنالوگ‌های سوماتواستاتین گاهی برای تومورهایی که هورمون رشد ترشح می‌کنند، استفاده می‌شود. به ویژه زمانی که جراحی بعید است منجر به درمان شود.

انتظارات (پیش‌بینی):

اگر بتوان تومور را با جراحی برداشت، بسته به این‌که آیا کل تومور هیپوفیز برداشته شده باشد، نتیجه احتمالی منصفانه تا خوب است.

عوارض:

جدی‌ترین عارضه نابینایی است که ممکن است در صورت آسیب جدی به عصب بینایی رخ دهد. عدم تعادل هورمونی دائمی ممکن است در اثر تومور یا برداشتن آن ایجاد شود. ممکن است این عارضه نیاز به جایگزینی هورمون‌های آسیب دیده داشته باشد.

هشدار

در صورت بروز علائم تومور هیپوفیز با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی یا پزشک خود تماس بگیرید.