دیسک کمر چیست؟

ستون فقرات کمر از پنج مهره ساخته شده است که توسط دیسک‌های غضروفی از هم جدا شده‌اند. این دیسک‌ها ضربه‌گیر هستند و انعطاف‌پذیری کمر را افزایش می‌دهند. دیسک کمر گروهی از علائم مربوط به اختلالات این دیسک‌های کمر است. تغییرات دژنراتیو یا ضربه ممکن است باعث پارگی آنولوس فیبروزوس شود. حلقه فیبروزوس نوار سخت غضروفی در اطراف هر دیسک است. مواد دیسک ممکن است به داخل کانال نخاعی یا کانال ریشه عصبی برآمده (فتق) شده و باعث درد شود.

ستون فقرات کمری شامل 5 دیسک بین مهره‌ای هستند که بین بدنه‌های مهره‌ها قرار دارند. وظایف اصلی این دیسک‌ها عبارتند از:

• توزیع بارهای فشاری وارد شده بر روی ستون فقرات و افزایش خاصیت جذب ضربه
• حفظ فاصله بین بدنه‌های مهره در حین حرکت
• ایجاد انعطاف برای ستون فقرات و جلوگیری از حرکات بیش از حد
• ایجاد و حفظ منحنی لوردوتیک (به شکل C به عقب) ستون فقرات کمری

عوامل ایجاد دیسک کمر

تغییرات انحطاط دیسک‌ها به دلیل پیری طبیعی است. وضعیت بدنی نامناسب، کار سخت و روش‌های نادرست بلند کردن اجسام، ممکن است این تغییرات را بدتر کند. دیسک‌ها به آرامی فرسوده و صاف می‌شوند. وقتی فضای دیسک آن‌قدر باریک می‌شود که مهره‌ها به هم ساییده می‌شوند، لبه‌های مهره‌ها دچار ساییدگی و پارگی می‌شوند. سپس خارهای استخوانی ایجاد می‌شوند که ممکن است بر نخاع یا ریشه‌های عصبی فشار بیاورند. با تحریک عصب، درد پشت و پا، گزگز و بی‌حسی یا ضعف در پاها ممکن است رخ دهد. به‌ندرت، با برآمدگی‌های بسیار بزرگ و ناگهانی دیسک، کنترل مثانه و روده ممکن است از بین برود.

علائم شایع بیرون‌زدگی دیسک کمر

معمولا بیرون‌زدگی دیسک به عصب مجاور فشار می‌آورد یا ملتهب می‌شود و باعث انتشار درد در طول عصب می‌شود. بیرون‌زدگی دیسک کمر شایع‌ترین علت سیاتیک و درد ساق پا در امتداد عصب سیاتیک در پشت ساق پا است.

برخی از ویژگی‌های کلی درد دیسک کمر به شرح زیر است:

• درد پا

درد ساق پا معمولا بدتر از کمردرد است. اگر درد در امتداد مسیر عصب سیاتیک بزرگ در پشت ساق پا منتشر شود، به آن سیاتیک یا رادیکولوپاتی گفته می‌شود.

• درد عصب

قابل توجه‌ترین علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر معمولا به عنوان درد عصبی در پا توصیف می‌شود که درد آن به صورت سوزشی، شدید، الکتریکی یا دردناک توصیف می‌شود.

• مکان متغیر علائم

بسته به متغیرهایی مانند محل بیرون‌زدگی دیسک و درجه بیرون‌زدگی، علائم ممکن است در قسمت پایین کمر، باسن، جلو یا پشت ران، ساق پا، پا و یا انگشتان پا مشاهده شود و معمولا فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

• علائم عصبی

بی‌حسی، احساس سوزن سوزن شدن و ضعف ممکن است در ساق پا، پا و یا انگشتان پا تجربه شود.

• افتادگی پا

علائم عصبی ناشی از بیرون‌زدگی دیسک کمر ممکن است شامل مشکل در بلند کردن پا هنگام راه رفتن یا ایستادن روی پنجه پا باشد، وضعیتی که به عنوان افتادگی پا شناخته می‌شود.

• درد پایین کمر

این نوع درد ممکن است ضربان‌دار توصیف شود و ممکن است با سفتی همراه باشد. اگر بیرون‌زدگی دیسک باعث اسپاسم عضلانی کمر شود، درد ممکن است با یک یا دو روز استراحت نسبی، گذاشتن یخ یا گرما، نشستن در صندلی تکیه‌دار، یا دراز کشیدن به پشت با یک بالش زیر زانو تا حدودی کاهش یابد.

• دردی که با حرکت بدتر می‌شود

درد ممکن است به دنبال ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت یا پس از راه رفتن حتی در فاصله کوتاهی ایجاد شود. خنده، عطسه یا سایر اقدامات ناگهانی نیز ممکن است درد را تشدید کند.

• دردی که با خم شدن به جلو بدتر می‌شود

بسیاری از بیماران متوجه می‌شوند که وضعیت‌هایی مانند خم شدن به جلو در صندلی، یا خم شدن به جلو در ناحیه کمر، درد پا را به طور قابل توجهی بدتر می‌کند.

• شروع سریع درد

درد بیرون‌زدگی دیسک کمر معمولا به سرعت ایجاد می‌شود، حتی اگر هیچ اقدام یا رویداد قابل شناسایی که باعث درد شود وجود نداشته باشد.

روش‌های تشخیص دیسک کمر

علاوه بر یک تاریخچه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی، ممکن است یک یا چند نمونه از آزمایش‌های زیر را هم انجام دهید:

1. اشعه ایکس

روشی که از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای تولید تصاویری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها بر روی فیلم استفاده می‌کند.

2. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

روشی که از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، فرکانس‌های رادیویی و کامپیوتر برای تولید تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند.

3. میلوگرام

روشی که در آن از تزریق یک ماده حاجب پرتونگاری به کانال نخاعی استفاده می‌کند تا ساختار واضحی در اشعه ایکس قابل مشاهده باشد.

4. سی تی اسکن

یک روش تصویربرداری که از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای تولید تصاویر افقی یا محوری از بدن استفاده می‌کند. سی تی اسکن تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن، از جمله استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، چربی‌ها و اندام‌ها را نشان می‌دهد. سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به اشعه ایکس عمومی ارائه می‌دهد.

5. الکترومیوگرافی (EMG)

آزمایشی که پاسخ عضلانی یا فعالیت الکتریکی را در پاسخ به تحریک عصب عضله اندازه‌گیری می‌کند.

درمان دیسک کمر

به طور معمول، اقدامات مراقبتی اولین خط درمان برای مدیریت دیسک کمر است. این امر ممکن است شامل ترکیبی از موارد زیر باشد:

• استراحت در رختخواب
• آموزش نحوه قرارگیری مناسب بدن (برای کمک به کاهش احتمال بدتر شدن درد یا آسیب به دیسک)
• فیزیوتراپی، که ممکن است شامل اولتراسوند، ماساژ و برنامه‌های ورزشی باشد
• کنترل وزن
• استفاده از تکیه‌گاه کمری
• مصرف دارو برای کنترل درد و شل کردن عضلات

اگر این اقدامات با شکست مواجه شد، ممکن است برای برداشتن بیرون‌زدگی دیسک به جراحی نیاز داشته باشید. جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح شما برشی در ناحیه کمر شما بر روی ناحیه‌ای که دیسک فتق دارد ایجاد می‌کند. ممکن است مقداری از استخوان پشت ستون فقرات برای دسترسی به دیسک برداشته شود. جراح شما قسمت فتق دیسک و هر قطعه شل اضافی را از فضای دیسک خارج می‌کند.

پس از جراحی، ممکن است برای جلوگیری از فتق دیسک دیگر، برای چند هفته از فعالیت محدود شوید.

عوارض عدم درمان دیسک کمر

دیسک کمر درمان نشده همراه با علائم می‌تواند با گذشت زمان دردناک‌تر و ناتوان‌کننده‌تر شود. دیسک کمر از جمله مشکلات جدی سلامتی است. از آنجایی که شما با آسیب ستون فقرات روبرو هستید، اگر دیسک کمر خود را درمان نکنید، ممکن است در معرض خطر فلج دائمی یا درد مزمن طولانی‌مدت باشید.

رها کردن دیسک کمر بدون درمان می‌تواند منجر به آسیب عصبی مرتبط با مثانه یا روده شما شود و این امر می‌تواند به معنای بی‌اختیاری دائمی ادرار یا مدفوع باشد.

سایر عوارض دیسک کمر درمان‌نشده شامل مشکل در راه رفتن یا ایستادن است.

دکتر گیو شریفی متخصص جراحی مغز و ستون فقرات از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هستند. ایشان علاوه بر تجربه بسیار در جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، به عنوان استاد دانشگاه شهید بهشتی در آموزش جراحان بسیاری اهتمام ورزیده‌اند.