تومورهای هیپوفیز چیست

تومورهای هیپوفیز رشد غیرعادی هستند که در غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند. این غده اندامی به اندازه یک نخود است و در پشت بینی در پایه مغز قرار دارد. برخی از این تومورها باعث می‌شوند که غده هیپوفیز مقدار زیادی از هورمون‌های خاصی را که عملکردهای مهم بدن را کنترل می‌کنند، بسازد. برخی دیگر می‌توانند باعث شوند که غده هیپوفیز مقدار بسیار کمی از این هورمون‌ها را بسازد.

بیشتر تومورهای هیپوفیز خوش‌خیم هستند و سرطانی نیستند. نام دیگر این تومورهای غیر سرطانی آدنوم هیپوفیز است. بیشتر آدنوم‌ها در غده هیپوفیز یا در بافت اطراف آن باقی می‌مانند و به کندی رشد می‌کنند. آن‌ها معمولا به سایر قسمت‌های بدن پخش نمی‌شوند.

تومورهای هیپوفیز را می‌توان به روش‌های مختلفی درمان کرد. تومور ممکن است با جراحی برداشته شود، یا ممکن است رشد آن با داروها یا پرتودرمانی کنترل شود. گاهی اوقات، سطح هورمون‌ها با دارو کنترل می‌شود. پزشک شما ممکن است ترکیبی از این درمان‌ها را پیشنهاد کند.

علائم تومور هیپوفیز

همه تومورهای هیپوفیز دارای علائم نیستند. گاهی اوقات این تومورها در طول آزمایش تصویربرداری، مانند MRI یا سی تی اسکن، که به دلیل دیگری انجام می‌شود، یافت می‌شوند. اگر تومورهای هیپوفیز علائمی ایجاد نکنند، معمولا نیازی به درمان ندارند.

علائم تومور هیپوفیز ممکن است ناشی از فشار تومور بر مغز یا سایر قسمت‌های بدن باشد. علائم همچنین می‌تواند ناشی از عدم تعادل هورمونی باشد. هنگامی که تومور هیپوفیز بیش از حد یک یا چند هورمون را تولید کند، سطح هورمون می‌تواند افزایش یابد. یا یک تومور بزرگ که عملکرد غده هیپوفیز را مختل می‌کند ممکن است باعث کاهش سطح هورمون شود.

علائم ناشی از فشار تومور

تومور هیپوفیز می‌تواند بر غده هیپوفیز، اعصاب، مغز و سایر قسمت‌های بدن فشار وارد کند. در این‌صورت علائم زیر ایجاد می‌شوند:

• سردرد
• مشکلات چشمی ناشی از فشار روی عصب بینایی، به ویژه از دست دادن دید جانبی که به آن دید محیطی و دید دوگانه نیز می‌گویند
• درد در صورت، گاهی درد سینوسی یا گوش درد
• افتادگی پلک
• تشنج
• تهوع و استفراغ

علائم ناشی از تغییرات هورمونی

1. مقادیر کم هورمون

تومورهای هیپوفیز می‌توانند توانایی غده هیپوفیز را برای ساختن هورمون‌ها محدود کنند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی یا ضعف
• کمبود انرژی
• مشکلات جنسی، مانند مشکلات نعوظ و بی‌میلی به رابطه جنسی
• تغییرات در چرخه‌های قاعدگی
• حالت تهوع
• احساس سرما
• کاهش یا افزایش وزن بی‌دلیل

2. مقادیر بالای هورمون

تومور هیپوفیز عملکردی معمولا مقدار زیادی از یک هورمون را می‌سازد که بدن را در معرض سطوح بالایی از آن هورمون قرار می‌دهد. به‌ندرت، تومور هیپوفیز ممکن است بیش از یک هورمون تولید کند. انواع زیر از تومورهای هیپوفیز عملکردی بسته به هورمون‌هایی که می‌سازند، علائم مختلفی ایجاد می کنند.

3. تومورهای هیپوفیز که هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک می‌سازند

تومورهای هیپوفیز که هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک می‌سازند، تومور کورتیکوتروف نامیده می‌شوند. هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک که ACTH نیز نامیده می‌شود، باعث می‌شود که غدد فوق کلیوی هورمون کورتیزول را بسازند. تومورهای ACTH غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کنند تا کورتیزول بیش از حد تولید کنند. این امر باعث ایجاد بیماری به نام بیماری کوشینگ می‌شود.

علائم بیماری کوشینگ عبارتند از:

• افزایش وزن و رسوب بافت چربی در اطراف قسمت میانی و قسمت بالایی پشت
• صورت گرد
• ترک‌های پوستی
• پوست نازکی که به راحتی کبود می‌شود
• لاغر شدن دست‌ها و پاها با ضعف عضلانی
• موهای بدن ضخیم‌تر
• بهبود کند بریدگی‌ها، نیش حشرات و عفونت‌ها
• نواحی پوست تیره
• آکنه
• تغییرات در چرخه‌های قاعدگی
• مشکلات جنسی، از جمله مشکلات نعوظ و بی‌میلی به رابطه جنسی

4. تومورهای هیپوفیز که هورمون رشد می‌سازند

تومورهای هیپوفیز که هورمون رشد می‌سازند، تومورهای ترشح‌کننده هورمون رشد یا تومور سوماتوتروف نیز نامیده می‌شوند. هورمون رشد بیش از حد منجر به وضعیتی به نام آکرومگالی می‌شود. آکرومگالی می‌تواند باعث:

• تغییرات در ویژگی‌های صورت، از جمله لب‌های بزرگ‌تر، بینی و زبان. فک پایین بلندتر و فضاهای خالی زیاد بین دندان‌ها.
• رشد دست و پا
• پوست ضخیم‌تر
• تعریق بیشتر و بوی بد بدن
• درد مفاصل
• صدای بم و کلفت‌تر

کودکان و نوجوانانی که هورمون رشد بیش از حد دارند نیز ممکن است سریع‌تر از حد معمول رشد کنند. به این حالت غول‌پیکری می‌گویند.

5. تومورهای هیپوفیز که هورمون لوتئینه‌کننده و هورمون محرک فولیکول می‌سازند

هورمون لوتئینه‌کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) نیز به عنوان گنادوتروپین شناخته می‌شوند. تومورهای هیپوفیز که این هورمون‌ها را می‌سازند تومور گنادوتروف نامیده می‌شوند.

این تومورها هورمون‌های زیادی تولید می‌کنند و سپس باعث ایجاد علائم می‌شوند. در عوض، علائم این تومورها معمولا به دلیل فشار تومور است. اگر علائم به دلیل LH و FSH بیش از حد اتفاق بیفتد، زنان و مردان را متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهند.

6. تومورهای هیپوفیز که پرولاکتین را می‌سازند

به این تومورها پرولاکتینوم می‌گویند. مقدار بیش از حد هورمون پرولاکتین می‌تواند منجر به کاهش سطح هورمون‌های جنسی در بدن (استروژن و تستوسترون) شود. پرولاکتین بیش از حد بر مردان و زنان تأثیر متفاوتی دارد.

7. تومورهای هیپوفیز که هورمون محرک تیروئید می‌سازند

تومورهای هیپوفیز که هورمون محرک تیروئید را تولید می‌کنند، تومور تیروتروف نامیده می‌شوند. همچنین ممکن است به آن‌ها تومورهای ترشح‌کننده هورمون تحریک‌کننده تیروئید نیز گفته شود. آن‌ها باعث می شوند غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروکسین، که T-4 نیز نامیده می‌شود، بسازد. این امر منجر به وضعیتی به نام پرکاری تیروئید می‌شود که به عنوان بیماری پرکاری تیروئید نیز شناخته می‌شود. پرکاری تیروئید می تواند متابولیسم بدن را تسریع کند و علائم زیادی ایجاد کند.

چه زمانی باید به جراح تومور هیپوفیز مراجعه کرد؟

اگر علائمی دارید که ممکن است به تومور هیپوفیز مرتبط باشد، به پزشک خود مراجعه کنید. درمان تومورهای هیپوفیز اغلب می‌تواند هورمون‌ها را به سطح سالم بازگرداند و علائم را کاهش دهد.

اگرچه نادر است، اما برخی از تومورهای هیپوفیز ارثی هستند، یعنی سابقه خانوادگی دارند. به طور خاص، اختلال ارثی نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد، نوع 1 (MEN 1) می‌تواند باعث ایجاد تومورهای هیپوفیز شود. اگر MEN 1 در خانواده شما وجود دارد، با پزشک خود صحبت کنید که ممکن است به یافتن زودهنگام تومور هیپوفیز کمک کند.

ویژگی­ های بهترین جراح غده هیپوفیز

جراحی تومور غده هیپوفیز به دو روش ترانس اسفنوئیدال و کرانیوتومی انجام می‌گیرد. هم برای جراحی ترانس اسفنوئیدال و هم برای کرانیوتومی، جراح ممکن است از راهنمایی تصویری با ام آر آی یا سی تی اسکن قبل از جراحی استفاده کند که تا آن‌جا که می‌تواند در مورد تومور و ساختارهای مجاور آن اطلاعات کسب کند. یک جراح متبحر غده هیپوفیز باید بداند تومور چقدر بزرگ است، دقیقا در کجای هیپوفیز قرار دارد، آیا به خارج از غده هیپوفیز گسترش یافته است یا خیر، و ساختارهای مهم مجاور کجا هستند. این امر به برنامه‌ریزی بهترین روش برای انجام جراحی کمک می‌کند و ایده‌ای در مورد احتمال حذف کامل تومور به پزشک می‌دهد.

به‌‍‌‌ندرت، برای تومورهای بسیار بزرگ که به بافت‌های مجاور گسترش یافته‌اند، پزشک از هر دو نوع جراحی به طور همزمان برای حذف تمام تومور استفاده می‌کند.

به طور کلی، تومورهای کوچک‌تر هیپوفیز با جراحی راحت‌تر درمان می‌شوند. هر چه تومور بزرگ‌تر و تهاجمی‌تر باشد، احتمال حذف کامل تومور کمتر است. همچنین احتمال بروز عوارض جانبی پس از جراحی برای برداشتن تومورهای بزرگ و مهاجم بیشتر است. یک جراح خوب غده هیپوفیز باید تخلیه تومور را به گونه‌ای انجام دهد که بیمار کمترین عوارض جانبی را تجربه کند.

معرفی دکتر گیو شریفی

دکتر گیو شریفی، نفر اول برد تخصصی جراحی مغز و اعصاب ایران که در حال حاضر عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌باشند، فعالیت‌های پژوهشی ارزنده‌ای را در زمینه جراحی مغز و اعصاب به‌خصوص در جراحی‌های آندوسکوپیک تومورهای مغزی و هیپوفیز و جراحی قاعده جمجمه در سطح جهانی انجام داده و حدود 60 مقاله علمی ایشان در مجلات معتبر پزشکی داخلی و خارجی به چاپ و نشر رسیده است.همچنین ایشان عضو انجمن‌های تخصصی جراحی مغز و اعصاب از جمله جراحان مغز و اعصاب آمریکا هستند.