غده صنوبری یا پینه‌آل (Pineal gland) در عمق مغز قرار دارد و به عنوان غده رومغزی، چشم سوم، یا اپی‌فیزیس نیز شناخته می‌شود. این غده کوچک شکلی مانند مخروط کاج دارد و در جمجمه مهره‌داران قرار گرفته است. کارکرد دقیق آن هنوز مشخص نیست، اما معتقد به تولید هورمون ملاتونین است که با چرخه روزانه خواب و بیداری مرتبط بوده و احتمالاً در تنظیم چرخه بیولوژیکی بدن نقش دارد. همچنین، ممکن است نقشی در تنظیم تولید هورمون‌های جنسی داشته باشد.

پینه‌آل حساس به نور است و ممکن است از طریق مهره‌دارانی که نور به پوست و جمجمه نفوذ می‌کند یا از طریق شبکیه دریافت می‌شود. به علت ریتم‌های شبانه‌روزی، این غده ممکن است در تنظیم مواردی مانند تولید مثل جنسی و رشد بدن دخالت داشته باشد، اما اهمیت دقیق آن هنوز به خوبی درک نشده است و این مسئله در طی تاریخ به توجه به نظریه‌های متافیزیکی مختلفی انجامیده است.

تومور پینه‌آل یا غده صنوبری، نوعی تومور مغزی است که به غده صنوبری یا پینه‌آل آسیب می‌زند. این نوع سرطان بسیار نادر است و اغلب کودکان را متاثر می‌کند. این تومور ممکن است در مغز و بین مایع نخاعی گسترش یابد و موجب انسداد جریان مایع نخاعی مغزی شود.

غدد صنوبری در کجا قرار دارد؟

غده پینه آل یا غده صنوبری از سلول‌هایی به نام پینه آلوسیت‌ها یا Pinealocytes تشکیل شده است. در این غده، علاوه بر پینه آلوسیت‌ها، چهار نوع دیگر سلول نیز شناسایی شده است:

1. سلول‌های بینابینی (Interstitial Cells): این سلول‌ها بین پینه آلوسیت‌ها واقع شده‌اند.

2. فاگوسیت‌های پیش عروقی (Perivascular Phagocytes): این سلول‌ها نزدیک به رگ‌های خونی در این غده قرار دارند و وظیفه حاوی آنتی‌ژنی را دارند.

3. نورون‌های پینه آل (Pineal Neurons): این نوع سلول عصبی در غده پینه آل وجود دارد و در تنظیم ترشحات پاراکرینی (ترشحاتی که بر سلول‌های مجاور تأثیر می‌گذارند) نقش دارند.

4. سلول‌های شبیه به نورون پپتیدرژیک (Peptidergic Neuron-Like Cells): در برخی از گونه‌ها، این نوع سلول وجود دارد که احتمالاً در تنظیم‌های پاراکرینی نقش دارند.

غده پینه آل در انسان از یک پارانشیم لوبولار تشکیل شده است که توسط بافت همبند احاطه شده است و سطح آن از کپسول پیال Pial Capsule پوشیده است. سلول‌های پینه آلوسیت از جسم سلولی تشکیل شده‌اند و در میان اجسام تالاموس قرار دارند. این غده دارای مویرگ‌های زیادی است که فاگوسیت‌های پیش عروقی نزدیک به این رگ‌های خونی قرار دارند.

در غده پینه آل انسان، شن‌های مغزی یا Brain Sand نیز وجود دارند که شامل کلسیم فسفات، کربنات کلسیم، منیزیم فسفات و فسفات آمونیوم هستند. این شن‌ها با تحلیل شیمیایی نشان می‌دهند که از ترکیبات مختلفی تشکیل شده‌اند و نقش خاصی در عملکرد غده پینه آل دارند.

عملکرد غده پینه آل

غده صنوبری یا پینه‌آل حاوی یک ترکیب منحصر به فرد به نام ملاتونین است. این ترکیب در یک ریتم شبانه‌روزی سنتز می‌شود و مقادیر بیشتری از آن در مرحله تاریکی تولید می‌شود. در جانورانی مانند سیکلوستوم‌ها، ماهی‌ها، دوزیستان، خزندگان و پرندگان، جسم پینه‌آل به طور مستقیم نسبت به مقادیر کمی از نور که در پوست و جمجمه نفوذ می‌کند، حساس است. در پستانداران، با افزایش رشد نیمکره مغزی، بدنه این غده به عمق بیشتری از مغز نفوذ کرده و تحریک غیرمستقیم غده صنوبری از طریق نور از سوی شبکیه چشم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

زمانی که شبکیه نور را تشخیص می‌دهد، سیگنالی را از طریق عصب بینایی به هسته سوپراکیسماتیک (Suprachiasmatic Nucleus) درون هیپوتالاموس می‌فرستد. فیبرهای عصبی از SCN به هسته‌های پاراونتیکولار (Paraventricular) یا PVN منتقل می‌شوند، که این پیام عصبی را به نخاع انتقال می‌دهند و سپس از طریق فیبرهای “پیش گانگلیونی (Preganglionic)” به سیستم عصبی سمپاتیک منتقل می‌شود. سلول‌های پیش گانگلیونی به گانگلیون بالایی گردن (SCG) گسترش می‌یابند تا جایی که با فیبرهای پس گانگلیونی (Postganglionic) سیناپس تشکیل می‌دهند که این فیبرها به نوبه خود به غده صنوبری منتهی می‌شوند.

غده صنوبری ممکن است در رشد جنسی انسان نقش داشته باشد. اگر سطح ملاتونین در کودکان بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است رشد جنسی آنها را مهار کند. تومورهای غدد صنوبری در برخی از موارد ممکن است با بلوغ زودرس نیز همراه باشند. با افزایش سن، تولید ملاتونین کاهش می‌یابد و کلسیفیکاسیون (Calcification) بیشتر می‌شود. با این حال، عدم وجود غده پینه آل در انسان تأثیر مداوم در رشد جنسی ندارد.

غده صنوبری یا پینه‌آل احتمالاً بدن را در برابر اثرات مواد مخدری مانند کوکائین و داروهای ضد افسردگی محافظت می‌کند و در تنظیمات آسیب‌پذیری عصبی نقش دارد. تحقیقات بسیاری درباره این غده انجام شده است، اما بیشترین تمرکز در تحقیقات بر روی نقش آن در حفظ ریتم شبانه‌روزی بوده است. این تحقیقات با نتایج متفاوتی همراه بوده‌اند و اهمیت غده پینه‌آل و نقش و عملکردهای آن در جانوران هنوز به روشنی درک نشده است.

وظایف غده پینه آل

این غده صنوبری یا پینه‌آل توانایی تنظیم عملکرد جنسی و تعیین زمان تولید مثل را به ویژه در حیوانات دارد. این تنظیمات موجب شده که بیشتر حیوانات در فصل بهار و پاییز جفت‌گیری کنند. غده صنوبری از طریق مقادیر نوری که توسط مغز دریافت می‌کند، زمان جفت‌گیری را تشخیص دهد.

همچنین، غده صنوبری یا پینه‌آل یک ساعت داخلی یا بیولوژیک برای بدن است. در شب، ترشح ملاتونین در بالاترین سطح خود و در روز به کمترین سطح می‌رسد، که این امر باعث می‌شود که در شب احساس خواب‌آلودگی کنیم. تغییرات در ساعت خواب نیز به واقعیت در عملکرد پینه‌آل تأثیر می‌گذارد.

غده صنوبری یا پینه‌آل می‌تواند در کاهش عفونت‌ها، بهبود خواب، بهبود خلق و خو، و افزایش طول عمر نیز نقش داشته باشد.

غده پینه آل و تولیدمثل

این غده صنوبری یا پینه آل برای مدت طولانی به عنوان یک بازمانده غیرفعال شناخته می‌شد، اما امروزه بعد از سال‌ها بحث، طرفداران نظریه عملکرد جنسی برنده شده‌اند و نشان داده شده که غده پینه آل نقش مهمی در تنظیم عملکرد جنسی و تولید مثل دارد. تحقیقات نشان داده است که اگر در حیوانات پست‌تری که جوانی خود را در فصول معینی از سال می‌گذرانند، غده پینه آل برداشته شود یا مدارهای عصبی آن حذف شود، دوره‌های طبیعی باروری فصلی از بین می‌رود. باروری فصلی در این گونه‌ها اهمیت دارد زیرا به آنها امکان می‌دهد تا در زمانی از سال که احتمال زنده ماندن بچه‌ها بیشتر است، مانند بهار یا اوایل تابستان، بچه‌ها را به دنیا بیاورند.

غده پینه آل توسط مقادیر نوری که توسط مغز دریافت می‌کند، کنترل می‌شود. به عنوان مثال، در همسترها، تاریکی بیش از 13 ساعت در روز باعث فعال شدن غده پینه آل می‌شود، در حالی که تاریکی کوتاه‌تر از آن نمی‌تواند غده را فعال کند. این تعادل حیاتی بین فعال شدن و غیرفعال بودن غده را نشان می‌دهد.

مسیر عصبی در این تأثیر نوری به این صورت است: پیام‌های نور از چشم‌ها به هسته سوپراکیاسماتیک در هیپوتالاموس می‌روند و از آنجا به غده پینه آل انتقال پیدا کرده و آن را وادار به ترشح ملاتونین می‌کنند.

غده پینه آل ملاتونین و سایر مواد مشابه را ترشح می‌کند. ملاتونین یا یکی از مواد دیگر، از طریق خون یا مایع بطن سوم به غده هیپوفیز پیشین می‌رود و ترشح هورمون گنادوتروپیک (هورمون تحریک‌کننده غدد تناسلی) را کاهش می‌دهد.

در برخی از گونه‌های حیوانی، ترشح هورمون گنادوتروپیک در حضور ترشح غده پینه آل سرکوب می‌شود و غدد تناسلی مهار می‌شوند و به حدی که تا حدی پسرفت می‌کنند. این تغییرات معمولاً در اوایل زمستان، زمانی که تاریکی افزایش می‌یابد، رخ می‌دهد. با این حال، ترشح هورمون‌های گنادوتروپیک پس از چهار ماه عدم فعالیت، دوباره از سر گرفته می‌شود و با غلبه بر اثر مهاری غده پینه آل، غدد تناسلی را یک بار دیگر فعال می‌سازد و آماده برای فعالیت کامل طی بهار می‌شود.

اما هنوز معلوم نیست که آیا غده پینه آل در انسان‌ها نیز عملکرد مشابهی در کنترل تولیدمثل دارد یا خیر. برخی از تومورهایی که در ناحیه پینه آل ایجاد می‌شوند، مقدار زیادی از هورمون‌های پینه آل را ترشح می‌کنند، در حالی که سایر تومورها مربوط به بافت‌های اطراف هستند و با فشار بر غده پینه آل می‌توانند آن را تخریب کنند. هر دو نوع تومور اغلب با عملکرد خطیر هیپوگنادیسم یا هایپرگنادیسم همراه هستند، بنابراین ممکن است غده پینه آل حداقل تا حدی در کنترل رانش جنسی و تولیدمثل در انسان‌ها نقش داشته باشد.

نحوه به وجود آمدن تومور پینه آل

این نوع سرطان بسیار نادری است که در ابتدا سلول‌های غده پینه آل را درگیر می‌کند و سپس به سایر قسمت‌های مغز سرایت می‌کند. به این تومور، پینئوبلاستوما یا سرطان پینه آل می‌گویند. علت دقیق بروز این نوع تومور هنوز مشخص نیست به دلیل نادر بودن آن، اما برخی از پژوهش‌ها به جهش‌های ژنی اشاره کرده‌اند که از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.

علائم و نشانه های تومور پینه آل

تومور پینه آل می‌تواند باعث انسداد مایع نخاعی مغزی شود، بنابراین علائمی که این تومور با خود دارد، اغلب زمانی ظاهر می‌شوند که به دلیل انسداد و تجمع مایع نخاعی اتفاق می‌افتند.

• سردرد مداوم و فشار در ناحیه سر
• اختلال در دید
• اختلال در شنوایی
• حالت تهوع و استفراغ، به‌خصوص در صبح
• سردرد شدید به‌هنگام ورزش، فعالیت‌های شدید یا حتی سرفه که باعث تشدید سردرد می‌شود و حتی با استفاده از مسکن‌ها نیز کاهش نمی‌یابد.

نحوه تشخیص تومور پینه آل

تصویربرداری ام آر آی (MRI): این نوع از تصویربرداری با استفاده از تکنولوژی پیشرفته‌ای به نام پرفیوژن و طیف‌سنجی مغناطیسی انجام می‌شود که به تعیین مکان و اندازه تومور کمک می‌کند. آزمایش‌های دیگری مانند CT Scan و PET نیز برای تشخیص تومورهای مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نمونه‌برداری از بافت: پس از تشخیص تومور در مغز، جراح با استفاده از سوزن مخصوص، قبل یا حین عمل جراحی، قسمتی از بافت را برای ارسال به آزمایشگاه جهت بررسی بیشتر برداشته و ارسال می‌کند. این آزمایش برای تعیین نوع سلولیت و خوش‌خیمی یا بدخیمی تومور انجام می‌شود.

نمونه‌برداری از مایع نخاع مغزی: مایع نخاع مغزی از قسمت مغز آغاز شده و به سراسر بدن متصل می‌شود. به همین دلیل، با استفاده از سوزن مخصوص، مایع نخاع مغزی از منطقه میانی نخاع برداشته می‌شود. در این آزمایش، سلول‌های مشکوک به سرطان تومور پینه‌آل در داخل این مایع شناسایی و بررسی می‌شوند.

درمان تومور پینه آل

درمان تومور پینه‌آل به شرایط پزشکی بیمار بستگی دارد و عموماً جراح روشی را انتخاب می‌کند که کمترین عوارض را برای بیمار داشته باشد. در بیشتر موارد، پزشک متخصص مغز و اعصاب از روش‌های شیمی درمانی و پرتودرمانی برای درمان تومور استفاده می‌کند. اگر تومور بدخیم باشد، جراح از روش جراحی مغز استفاده می‌کند تا تومور را از بین ببرد.

پرتو درمانی

در روش پرتو درمانی برای درمان تومور پینه آل، از پرتوهایی مانند اشعه ایکس یا پروتون استفاده می شود. در این روش، فرد بر روی تخت دراز کشیده و پرتوها بر روی مغز و نخاع وی تابانده می شود. تنظیمات پرتو به گونه‌ای است که تومور پینه آل بیشترین میزان پرتو را دریافت کند، و دستگاه پرتو درمانی برای جلوگیری از انتشار سلول‌های سرطانی به سایر قسمت‌های مغز بیمار، به طور مداوم حرکت داده می شود. پس از اتمام جلسات پرتو درمانی، بیمار می تواند به خانه برگردد. پزشک ممکن است داروهایی را برای کنترل عوارض تجویز کند و در صورت لزوم، پرتو درمانی ممکن است تکرار شود تا تومور کاملاً از بین برود.

از عوارض پرتو درمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی: ناشی از شدت پرتوهای تابانده شده بر روی مغز، بیمار ممکن است پس از درمان احساس خستگی کند.
• ریزش مو
• حساس شدن پوست سر: احتمال وجود دارد که پوست سر بیمار به دلیل تابش مستقیم نور خورشید یا بادهای شدید حساسیت از خود نشان دهد.
• حالت تهوع و بی اشتهایی
• کاهش تولید سلول‌های خونی و کم‌خونی که ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها و خونریزی شود.
• برای کاهش عوارض، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که بیمار باید به موقع آن‌ها را مصرف کند.

شیمی درمانی

یکی از روش‌های موجود برای درمان تومورهای پینه آل، شیمی درمانی است که از داروهای خاص برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این روش عموماً به همراه پرتو درمانی اجرا می‌شود و در برخی موارد ممکن است قبل از عمل جراحی برای کوچک کردن تومورها نیز از شیمی درمانی استفاده شود.

عوارض شیمی درمانی

کاهش سلول‌های خونی: سلول‌های خونی، سلول‌های موجود در دهان، دستگاه گوارش، دستگاه تناسلی و فولیکول‌های مو از جمله سلول‌هایی هستند که بیشترین خطر را در برابر عوارض شیمی درمانی دارند.
ریزش موها: ریزش مو از جمله عوارض شیمی درمانی است که پس از انجام این نوع درمان، موها به طور معمول دوباره رشد می‌کنند.
آسیب به اعضای حیاتی: اگر داروهای شیمی درمانی به اعضای حیاتی مانند قلب، کلیه، ریه، کبد و غیره آسیب برساند، این عوارض ممکن است برای همیشه گریبانگیر فرد بیمار شوند.

این عوارض نشان‌دهنده اهمیت نظارت دقیق و مدیریت مناسب از سوی پزشکان در طول درمان شیمی درمانی می‌باشد تا بتوان از آسیب به سلامتی فرد جلوگیری کرد.

جراحی مغز

در صورت عدم کارآمدی دو روش گفته شده، جراح مغز برای خارج کردن تومور اقدام می‌کند. قبل از جراحی، فرد باید به متخصص داخلی مراجعه کرده و اطمینان حاصل کند که بدن او بدون بیماری دیگری است. برخی افراد ممکن است واکنش نشان دهند به داروهای بیهوشی یا در خطر حمله قلبی باشند که نیازمند اقدامات خاصی هستند. قبل از عمل، از داروهای رقیق کننده خون خودداری کنید و اگر فرد به هموفیلیا مبتلا است، اقدامات خاصی را انجام دهد.

جراحی تومور پینه آل

جراح مایع مغزی نخاعی را آزاد می‌کند زیرا این مایع می‌تواند فشاری به مغز وارد کند. سپس نمونه‌برداری از تومور با آزاد کردن جریان مغزی انجام می‌شود و بعد از آن جراح برای برداشتن تومور اقدام می‌کند. این تومور در نزدیکی سلول‌های حیاتی مغز قرار دارد و برای برداشتن سلول‌های سرطانی از طریق جراحی امکان‌پذیر نیست، بنابراین برای از بین بردن آن از روش‌های پرتودرمانی و شیمی درمانی استفاده می‌شود.

عوارض جراحی تومور پینه آل

• سردرد
• تورم
• کبودی
• بی‌خوابی
• تهوع و استفراغ

اگر فرد دچار عوارضی مانند تشنج، اختلالات حرکتی و رفتاری، تب و لرز، ورم مچ پا، سردرد شدید و طولانی‌مدت، تهوع و استفراغ غیرمعمول یا حساسیت پوستی شود، باید به پزشک مراجعه کند تا اقدامات لازم صورت بگیرد.

نکته: بر اساس سن و شرایط فرد، بهبودی کامل معمولاً سریع اتفاق می‌افتد. برای اقدامات تکمیلی برای کامل کردن درمان تومور، به متخصصین مربوطه برای استفاده از روش‌های پرتودرمانی و شیمی درمانی مراجعه شود.

“سلامتی شما، هدف ما؛ با دکتر گیو شریفی در مراقبت از معز و اعصاب و ستون فقرات به آرامش بازگردید.”