در حوزه جراحی مغز و اعصاب، کیست مغزی کلوئیدی به یک کیسه خوش‌خیم پر از مایع گفته می‌شود که در فضایی خالی درون مغز، به نام بطن سوم، ایجاد شده باشد. خوش‌خیم بودن این کیست به معنای غیرسرطانی، غیرتهاجمی و غیرگسترش‌یابنده (متاستاتیک) بودن آن است. مایع موجود در کیست‌ها ترکیبی پروتئینی دارد. جالب است بدانید که در علوم اعصاب و نوروآناتومی، کیست‌های مغزی به عنوان تومورهای مغزی واقعی شناخته نمی‌شوند، اما از دیدگاه جراحی مغز و اعصاب، در دسته‌بندی تومورهای مغزی قرار می‌گیرند.

یک کیست مغزی کلوئیدی ممکن است علایمی ایجاد کند که نیاز به درمان جراحی داشته باشد. خوشبختانه، کیست کلوئید مغزی معمولاً خوش‌خیم و غیرسرطانی است. اگر کیست مغزی بزرگ شده و علایمی ایجاد کند، می‌توان با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته جراحی مغز و اعصاب، به‌ویژه نوروآندوسکوپی و جراحی‌های میکروسکوپی مغزی، آن را درمان و تخلیه کرد.

اگر با علایم و عوارضی مشابه کیست‌های مغزی کلوئیدی مواجه شدید، لازم است هر چه سریع‌تر برای تشخیص به موقع و انجام اقدامات درمانی مناسب به جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید.

کیست مغزی چیست؟

در حوزه تخصصی جراحی مغز و اعصاب، کیست مغزی به یک توده شبیه به کیسه یا ساک گفته می‌شود که مانند بادکنک می‌باشد. این کیست‌ها ممکن است حاوی مایع مغزی نخاعی (CSF)، خون، سلول‌های خونی، بافت‌های زنده و یا حتی سلول‌های تومور (سرطانی و یا غیر سرطانی) باشند.

خوشبختانه، بر اساس بررسی‌های جهانی در حوزه جراحی مغز و اعصاب، کیست‌های مغزی و کیست‌های طناب نخاعی به طور معمول غیر سرطانی هستند. کیست‌های مغزی ممکن است در نقاط مختلفی از ساختارهای مغزی و نخاعی بدن ایجاد شوند. نکته مهم این است که کیست مغزی ممکن است حتی در درون یا کنار تومورهای مغزی دیگر ایجاد شده و یا جزئی از آن‌ها باشد.

کیست مغزی کلوئیدی چیست؟

در جراحی‌های مغز و اعصاب، کیست مغزی کلوئیدی به دسته‌ای از کیست‌های مغزی اشاره دارد که معمولاً در بطن سوم شکل می‌گیرند و منشأ آن‌ها بافت اپیتلیال یا همان بافت پوششی است.

بر اساس بررسی پرونده‌های پزشکی بیماران، کیست کلوئیدی مغزی به طور معمول بدون علائم و نشانه‌های خاصی است. اما در موارد نادر، این کیست‌ها می‌توانند منجر به وضعیت هیدروسفالی شدید شوند. هیدروسفالی حالتی است که در آن مایع مغزی نخاعی درون فضای جمجمه و نخاع بیش از حد تجمع می‌یابد که می‌تواند به دلیل افزایش تولید این مایع یا انسداد مسیر تخلیه آن رخ دهد.

با اینکه از نظر آناتومی اعصاب، کیست‌های مغزی به ویژه کیست‌های کلوئیدی تومور مغزی محسوب نمی‌شوند، اما در دسته‌بندی جراحی مغزی به عنوان تومورهای اولیه مغزی طبقه‌بندی شده‌اند. طبق گزارش‌های اپیدمیولوژی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کیست‌های مغزی کلوئیدی حدود دو درصد از تومورهای اولیه مغزی را تشکیل می‌دهند. این کیست‌ها معمولاً در سنین میانسالی و بین 30 تا 40 سالگی تشخیص داده می‌شوند.

کیست مغزی کلوئیدی درون بطن سوم

کیست مغزی کلوئیدی عمدتاً در بطن سوم مغز شکل می‌گیرد، به همین دلیل به آن کیست کلوئیدی بطن سوم نیز گفته می‌شود. این کیست به صورت یک کیسه پر از مایع است که در فضای بطنی مغز، که مملو از مایع مغزی نخاعی (CSF) است، تشکیل می‌شود. کیست مغزی کلوئیدی معمولاً در بخش جلو و بالای بطن سوم مغز تشکیل شده و به‌طور ظاهری متقارن است.

کیست کلوئیدی در محل تقاطع بطن سوم با بطن‌های جانبی (لترال) قرار می‌گیرد که ممکن است باعث مسدود شدن مسیر طبیعی جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) شود و منجر به وضعیت اورژانسی هیدروسفالی گردد. هیدروسفالی یک وضعیت تهدیدکننده حیات است که در آن حجم مایع مغزی نخاعی (CSF) درون جمجمه بیش از حد نرمال افزایش می‌یابد. کیست مغزی کلوئیدی در بطن سوم مغز دارای یک لایه غشای نازک در اطراف خود و یک مرکز پر از مایع است.

آیا کیست مغزی کلوئیدی خطرناک هستند؟

کیست‌های کلوئیدی مغزی در بیشتر مواقع خطرناک نیستند. به طور کلی، کیست‌های کلوئیدی مغزی جزو تومورهای اولیه خوش‌خیم به شمار می‌آیند. بیشتر این کیست‌ها بدون علامت هستند و می‌توانند تا پایان عمر به شکل مسالمت‌آمیز در بدن بیمار باقی بمانند.

تنها در صورتی که کیست‌های کلوئیدی در بطن سوم مغز رشد کنند و به اندازه‌ای بزرگ شوند که کانال‌های ارتباطی بطن سوم را مسدود کنند، ممکن است مسیر طبیعی جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) را مسدود کنند. این حالت می‌تواند منجر به افزایش فشار درون جمجمه، افزایش حجم مایع مغزی نخاعی و بروز وضعیت حاد هیدروسفالی شود.

بزرگی بیش از حد کیست‌های مغزی کلوئیدی می‌تواند علائمی مانند سردردهای شدید، مشکلات بینایی، دشواری‌های حافظه و حتی از دست دادن هوشیاری و اغماء (کما) را به همراه داشته باشد. همچنین، رشد این کیست‌ها می‌تواند به ساختارهای عصبی پیرامون فشار وارد کرده و عملکرد بخش‌هایی از مغز که در فرآیندهای حافظه و پردازش بینایی نقش دارند، تحت تأثیر قرار دهد و در برخی موارد مختل کند.

علت به وجود آمدن کیست مغزی کلوئیدی

دانشمندان هنوز علت مشخصی برای به وجود آمدن کیست مغزی کلوئیدی پیدا نکرده‌اند. با این حال، متخصصان نوروآناتومی معتقدند که منشاء کیست‌های مغزی به دوران رشد جنینی در رحم مادر بازمی‌گردد.

بررسی‌های بافت‌شناسی نشان می‌دهد که جنس دیواره غشایی کیست‌های کلوئید مغزی از بافت‌های طبیعی بدن در دوران جنینی به جا مانده است. جالب اینجاست که طبق بررسی‌های همه‌گیرشناسی، هیچ‌یک از عوامل معروف ژنتیکی، مادرزادی، محیطی یا وراثتی در بروز کیست‌های کلوئیدی مغز نقش نداشته‌اند.

حتی مواجهه مادران باردار با پرتوهای زیان‌بار (مانند اشعه ایکس، رادیوتراپی، انفجارهای اتمی و…)، استفاده از تلفن‌های همراه، یا بیماری‌ها و مشکلات دوران بارداری مادر نیز هیچ نقش خاص و معناداری در به وجود آمدن کیست‌های مغزی کلوئیدی نداشته‌اند.

نکته قابل توجه این است که کیست‌های مغزی کلوئیدی در بطن سوم مغز در کودکان زیر ۱۰ سال بسیار نادر هستند. بنابراین، به نظر محققان، رشد این کیست‌ها عمدتاً در دوران بزرگسالی آغاز می‌شود.

نتیجه گیری

کیست‌های مغزی کلوئیدی توده‌های خوش‌خیمی هستند که عمدتاً در بطن سوم مغز شکل می‌گیرند و به طور معمول بدون علائم بوده و نیاز به درمان خاصی ندارند. با این حال، در صورت رشد بیش از حد، می‌توانند مسیر جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) را مسدود کرده و منجر به بروز وضعیت حاد هیدروسفالی شوند. علائم این وضعیت شامل سردردهای شدید، مشکلات بینایی، دشواری در حافظه و حتی از دست دادن هوشیاری است.

علت دقیق به وجود آمدن این کیست‌ها هنوز مشخص نشده است، اما به نظر می‌رسد که منشاء آن‌ها به دوران رشد جنینی در رحم مادر بازمی‌گردد. تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی، محیطی و وراثتی در بروز این کیست‌ها نقش چندانی ندارند و حتی مواجهه مادران باردار با پرتوهای زیان‌بار نیز تاثیری در تشکیل این کیست‌ها ندارد.

درمان کیست‌های مغزی کلوئیدی در صورت نیاز، با تکنیک‌های جراحی پیشرفته مانند نوروآندوسکوپی و جراحی‌های میکروسکوپی انجام می‌شود. این کیست‌ها به عنوان تومورهای خوش‌خیم طبقه‌بندی شده و معمولاً در افراد میانسال بین ۳۰ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده می‌شوند.