فلج مغزی چیست

فلج مغزی (CP) گروهی از اختلالات است که بر توانایی فرد برای حرکت و حفظ تعادل و وضعیت بدن تأثیر می­گذارد. سی­ پی شایع­ترین ناتوانی حرکتی در دوران کودکی است. فلج به معنای ضعف یا مشکل در استفاده از عضلات است. سی پی در اثر رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد ایجاد می شود که بر توانایی فرد برای کنترل ماهیچه­ های خود تأثیر می­گذارد.

علائم سی ­پی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. یک فرد مبتلا به سی­پی شدید ممکن است برای راه رفتن نیاز به استفاده از تجهیزات خاصی داشته باشد، یا ممکن است اصلا نتواند راه برود و نیاز به مراقبت مادام ­العمر داشته باشد. از طرف دیگر، فردی که مبتلا به سی­ پی خفیف است، ممکن است کمی نامتعادل راه برود اما به کمک خاصی نیاز نداشته باشد. اگرچه علائم فلج مغزی می­تواند در طول زندگی فرد تغییر کند، اما با گذشت زمان بدتر نمی­شود.

همه افراد مبتلا به فلج مغزی در حرکت و تعادل بدن مشکل دارند. بسیاری از افراد نیز مشکلات مرتبطی مانند ناتوانی ذهنی دارند. تشنج، مشکلات بینایی، مشکلات شنوایی یا گفتار، تغییرات در ستون فقرات (مانند اسکولیوز)، یا مشکلات مفصلی (مانند انقباضات) از دیگر مشکلات مرتبط با فلج مغزی است.

علت ایجاد فلج مغزی

فلج مغزی در اثر آسیب یا رشد غیرطبیعی در قسمت‌هایی از مغز که حرکت را کنترل می‌کنند، ایجاد می‌شود. این آسیب­ها ممکن است قبل، در حین، یا اندکی پس از تولد یا در چند سال اول زندگی، زمانی که مغز هنوز در حال رشد است، رخ دهند. در بسیاری از موارد علت دقیق فلج مغزی مشخص نیست.

اکثر کودکان مبتلا به فلج مغزی با این عارضه به دنیا آمده ­اند، وضعیتی که به آن فلج مغزی مادرزادی می گویند.

اگرچه نارس بودن نوزاد و سکته مغزی دو نمونه از بزرگ­ترین دلایل ایجاد فلج مغزی هستند اما هیچ دلیل واحدی برای فلج مغزی وجود ندارد.

در حالی­که علت شخصی برای اکثر موارد فلج مغزی ناشناخته باقی مانده است، محققان اکنون می دانند که تنها درصد کمی از موارد فلج مغزی از عوارض مربوط به تولد مانند کمبود اکسیژن ناشی می­شود.

به عنوان مثال، اگرچه تولد زودرس بزرگ­ترین عامل خطر برای فلج مغزی است، اما این مسیرهای علت و معلولی است که ممکن است باعث فلج مغزی شود، نه خود زایمان زودرس.

عوامل خطر در بروز فلج مغزی

در حالی که عوامل خطر باعث فلج مغزی نمی­شوند، اما وجود آن­ها ممکن است شانس تشخیص فلج مغزی را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• زایمان زودرس زودتر از 37 هفته
• از دست دادن طولانی مدت اکسیژن در طول بارداری یا روند زایمان
• وزن کم هنگام تولد
• دوقلو، سه قلو یا چند قلو بودن، زیرا احتمال تولد نوزاد نارس و وزن کم را افزایش می­دهد
• جنسیت پسر
• زردی شدید پس از تولد
• مشکلات لخته شدن خون
• ناتوانی جفت در تامین اکسیژن و مواد مغذی برای جنین در حال رشد
• ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد
• عفونت مادر در اوایل بارداری یا سایر بیماری­های ویروسی
• عفونت باکتریایی مادر، جنین یا نوزاد که به سیستم عصبی مرکزی کودک حمله می­کند

علل فلج مغزی قبل از تولد عبارتند از:

1. آسیب به ماده سفید مغز

ماده سفید مغز سیگنال­هایی را در سراسر مغز و بقیه بدن ارسال می­کند. آسیب به ماده سفید می تواند سیگنال­های بین مغز و بدن که حرکت را کنترل می­کند، مختل کند. ماده سفید مغز جنین بین هفته های 26 تا 34 بارداری، آسیب­ پذیرتر است، اما آسیب­ ها می­توانند در هر زمانی از بارداری رخ دهند.

2. رشد غیر طبیعی مغز

اختلال در روند رشد طبیعی مغز می­تواند باعث ناهنجاری شود. این ناهنجاری­ ها بر انتقال سیگنال­ های مغزی تأثیر می­گذارد. عفونت­ها، تب، ضربه، یا تغییرات ژنی (جهش) می­توانند باعث رشد غیر طبیعی مغز شوند.

3. خونریزی در مغز

جنین ممکن است دچار سکته شود که یکی از دلایل شایع خونریزی مغزی است. سکته مغزی زمانی اتفاق می­افتد که رگ­های خونی در مغز مسدود می­شوند که منجر به آسیب مغزی می­شود. مشکلاتی از جمله لخته شدن خون، رگ­های خونی غیرطبیعی، نقایص قلبی و بیماری سلول داسی­ شکل نیز می­توانند باعث خونریزی در مغز شوند.

4. کمبود اکسیژن در مغز

اگر مغز برای مدت طولانی اکسیژن کافی دریافت نکند، ممکن است آسیب ببیند. فشار خون بسیار پایین در مادر، پارگی رحم، جدا شدن جفت، مشکلات بند ناف یا ضربه شدید به سر نوزاد در حین زایمان می تواند از رسیدن اکسیژن به مغز جلوگیری کند.

علائم فلج مغزی

علائم و نشانه­ های فلج مغزی می­تواند در افراد مختلف بسیار متفاوت باشد. فلج مغزی می­تواند کل بدن را درگیر کند، یا ممکن است در درجه اول به یک یا دو اندام یا یک طرف بدن محدود شود. به طور کلی، علائم و نشانه­ ها شامل مشکلات حرکتی و هماهنگی، گفتار و غذا خوردن، رشد و مشکلات دیگر است.

1. حرکت و هماهنگی

• سفتی عضلات و اسپاسم عضلانی، شایع­ترین اختلال حرکتی
• تغییرات در خاصیت ارتجاعی عضلانی، مانند عضلات بیش از حد سفت یا بیش از حد شل
• عضلات سفت با رفلکس طبیعی (سفتی)
• عدم تعادل و هماهنگی عضلات (آتاکسی)
• لرزش یا حرکات غیر ارادی تند
• حرکات آهسته و انقباضی
• به کار گیری تنها یک طرف بدن، مانند گرفتن تنها با یک دست یا کشیدن پا در حین راه رفتن
• مشکل در راه رفتن، مانند راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن خمیده، راه رفتن قیچی­ مانند با زانوهای ضربدری، راه رفتن پهن یا راه رفتن نامتقارن
• مشکل در مهارت­های حرکتی ظریف، مانند بستن دکمه­ های لباس یا برداشتن ظروف

2. گفتار و غذا خوردن

• تاخیر در رشد گفتار
• مشکل در صحبت کردن
• مشکل در مکیدن، جویدن یا خوردن
• ترشح بیش از حد آب دهان یا مشکل در بلع

3. رشد و نمو

• تأخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت­های حرکتی، مانند نشستن یا راه رفتن
• مشکلات یادگیری
• ناتوانی­های ذهنی
• رشد تاخیری که منجر به جثه کوچک­تر از حد انتظار می­شود

4. مشکلات دیگر

آسیب به مغز می­تواند منجر به سایر مشکلات عصبی شود، مانند:

• تشنج (صرع)
• مشکل شنوایی
• مشکلات بینایی و حرکات غیر طبیعی چشم
• لمس غیر طبیعی یا احساس درد
• مشکلات مثانه و روده، از جمله یبوست و بی­ اختیاری ادرار
• مشکلات سلامت روان، مانند اختلالات عاطفی و مشکلات رفتاری

اختلال مغزی که باعث فلج مغزی می­شود با گذشت زمان تغییر نمی­کند، بنابراین علائم معمولا با افزایش سن بدتر نمی­شوند. با این حال، با بزرگ­تر شدن کودک، برخی علائم ممکن است کم و بیش آشکار شوند و کوتاه شدن ماهیچه و سفتی عضلانی در صورت عدم درمان می­تواند بدتر شود.

درمان فلج مغزی

اگرچه فلج مغزی یک ناتوانی مادام ­العمر است، اما مداخلات پزشکی زیادی وجود دارد که می­تواند به کاهش تاثیر آن بر بدن و کیفیت زندگی فرد کمک کند. کودکان و بزرگسالان مبتلا به فلج مغزی ممکن است نیاز به مراقبت مادام ­العمر با یک تیم مراقبت پزشکی داشته باشند.

اگرچه هیچ درمانی برای فلج مغزی وجود ندارد اما گزینه­ های درمانی زیادی وجود دارد که می­توانند به بهبود عملکرد روزانه کودک شما کمک کنند. انتخاب نوع درمان، به علائم و نیازهای خاص بیمار بستگی دارد و این نیازها ممکن است در طول زمان تغییر کنند. مداخله زودهنگام پزشک می­تواند نتایج را بهبود بخشد.

گزینه­ های درمانی می­تواند شامل داروها و روش­های جراحی و در صورت نیاز سایر درمان­ها باشد.

1. داروها

داروهایی که می­توانند سفتی عضلانی را کاهش دهند ممکن است برای بهبود توانایی­ های عملکردی، درمان درد و مدیریت عوارض مربوط به اسپاسم یا سایر علائم فلج مغزی استفاده شوند.

• تزریق در عضله یا عصب

برای درمان سفت شدن یک عضله خاص، پزشک ممکن است تزریق بوتاکس را توصیه کند. تزریق باید هر سه ماه یکبار تکرار شود.

عوارض جانبی می­تواند شامل درد در محل تزریق و علائم خفیف شبیه آنفولانزا باشد. سایر عوارض جانبی جدی­تر عبارتند از دشواری در تنفس و بلع.

• شل­ کننده­ های عضلانی دهان

داروهایی مانند باکلوفن، تیزانیدین، دیازپام یا دانترولن اغلب برای شل کردن عضلات استفاده می­شوند.

در برخی موارد، باکلوفن با یک لوله (باکلوفن داخل نخاعی) به نخاع پمپ می­شود. پمپ با جراحی در زیر پوست شکم کاشته می­شود.

• داروهای کاهش آب دهان

یکی از گزینه­ های درمان این مشکل، تزریق بوتاکس به غدد بزاقی است.

در مورد مزایا و خطرات و عوارض جانبی احتمالی گزینه ­های دارویی توصیه شده با پزشک خود صحبت کنید.

2. درمان­ها

انواع روش­های درمانی نقش مهمی در درمان فلج مغزی دارند:

• فیزیوتراپی

تمرینات عضلانی می­تواند به افزایش قدرت، انعطاف­ پذیری، تعادل، رشد حرکتی و تحرک کودک شما کمک کند. همچنین یاد خواهید گرفت که چگونه با خیال راحت نیازهای روزمره کودک خود مانند حمام کردن و غذا دادن به کودک را در خانه برطرف کنید. درمانگر شما می­تواند راهنمایی­ هایی در مورد این­که چگونه می­توانید تمرینات ماهیچه ­ای و ورزش را در خانه بین جلسات درمانی ادامه دهید، ارائه دهد.

• کار درمانی

کاردرمانگران به کودک شما کمک می­کنند تا فعالیت­ها و کارهای روزمره خود در خانه، مدرسه و جامعه را تا حد امکان به تنهایی انجام دهند. تجهیزات کمکی می­تواند شامل واکر، عصاهای پهن یا ویلچر برقی باشد.

• گفتار درمانی

آسیب­ شناسان گفتار می­توانند به بهبود توانایی کودک شما در صحبت کردن واضح یا برقراری ارتباط با استفاده از زبان اشاره کمک کنند. گفتار درمانگران همچنین می­توانند مشکلات مربوط به خوردن و بلع را برطرف کنند.

3. روش­های جراحی

ممکن است برای کاهش سفتی عضلانی یا اصلاح ناهنجاری­های استخوانی ناشی از اسپاسم عضلانی، به جراحی نیاز باشد. این درمان­ها عبارتند از:

• جراحی ارتوپدی

کودکانی که دارای انقباضات یا ناهنجاری‌ها شدید هستند ممکن است نیاز به جراحی روی استخوان‌ها یا مفاصل داشته باشند تا بازوها، ستون فقرات، باسن یا پاهای خود را در وضعیت صحیح خود قرار دهند. روش‌های جراحی همچنین می‌توانند ماهیچه‌ها را بلند کرده و تاندون‌هایی را که در اثر انقباض کوتاه شده‌اند، بلندتر یا تغییر مکان دهند. این اصلاحات می­تواند درد را کاهش داده و تحرک را بهبود بخشد. این روش‌ها همچنین می‌توانند استفاده از واکر یا عصا را آسان‌تر کنند.

• برش رشته های عصبی

در برخی موارد شدید، زمانی که درمان‌های دیگر کمکی نکرده‌اند، جراحان ممکن است اعصاب ماهیچه‌های انقباضی خاص را در روشی به نام ریزوتومی انتخابی برش دهند. این امر عضله پاها را شل می­کند و درد را کاهش می­دهد، اما می­تواند باعث بی­ حسی دائمی شود.

سایر درمان­ ها

در صورت نیاز، داروها و سایر درمان­ها ممکن است برای تشنج، درد، پوکی استخوان، مشکلات سلامت روان و مشکلات خواب، سلامت دهان، تغذیه، بی اختیاری مثانه، بینایی یا شنوایی توصیه شود.