مقدمه : جراحی تومور قاعده جمجمه روش کارآمدی است که برای درمان بسیاری از تومورهای مغزی به کار می‌رود. جراحان عمدتاً از این روش هنگامی استفاده می‌کنند که روش‌های درمانی بدون جراحی برای درمان تومور قاعده جمجمه کافی نباشند. دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب این نوع جراحی را کاری بسیار حساس توصیف می‌کند که ممکن است عوارضی نیز در پی داشته باشد. درمان تومور قاعده جمجمه به روش جراحی با ظهور روش‌های جدید نوآورانه متحول شده است؛ اما تشخیص دادن صحیح وضعیت تومور برای تعیین چگونگی به‌کارگیری این روش‌ها ضروری است. ادامه این مطلب را به جراحی تومور قاعده جمجمه اختصاص داده‌ایم. بنابراین، با ما همراه باشید تا در این خصوص به سؤالات زیر پاسخ دهیم که ممکن است دغدغه ذهنی شما نیز باشند.

• جراحی تومور قاعده جمجمه دقیقاً به چه معنا است؟
• تومور قاعده جمجمه با چه علائمی همراه است؟
• بهترین روش درمان تومور قاعده جمجمه از نظر دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب چیست؟
• مهم‌ترین عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه کدامند؟

جراحی تومور قاعده جمجمه دقیقاً به چه معنا است؟

قاعده جمجمه چندین استخوان دارد که قسمت پایین سر و برآمدگی استخوانی پشت چشم و بینی را در بر می‌گیرد. تومورهای مختلفی می‌توانند در این ناحیه رشد کنند. اما وقتی‌که این تومورها به حدی بزرگ می‌شوند که به مغز فشار می‌آورند، باعث بروز علائمی می‌شوند که پزشکان با توجه به آن‌ها می‌توانند به وجود تومور پی ببرند. درمان کردن تومورهای قاعده جمجمه می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا آن‌ها می‌توانند در عمق جمجمه رشد کنند و به اعصاب مهم و عروق خونی در مغز، سر، گردن و نخاع نزدیک شوند. یکی از روش‌های درمان این وضعیت، جراحی است. لذا جراحی تومور قاعده جمجمه به معنی خارج کردن تومور به روش جراحی کردن جمجمه است.

انواع مختلف تومور قاعده جمجمه کدامند؟

تومورهای قاعده جمجمه غالباً در داخل جمجمه رشد می‌کنند اما گاهی ممکن است از خارج جمجمه ناشی شوند. تومورها ممکن است در قاعده جمجمه به‌عنوان توموری اولیه شکل بگیرند یا از سرطانی در سایر نقاط بدن به‌عنوان تومور متاستاتیک مغزی گسترش یابند. از نظر دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب، تومورهای قاعده جمجمه بر اساس نوع تومور و محل قرارگیری در قاعده جمجمه در انواع زیر طبقه‌بندی می‌شوند.

• در قسمت جلویی قاعده جمجمه (حفره جمجمه قدامی) که شامل حفره‌های چشم و سینوس‌ها است. در این ناحیه احتمال شکل‌گیری تومورهای زیر بیشتر است:
• مننژیوم
• نوروبلاستوما بویایی (استزیونوروبلاستوما)
• سرطان سینوس پارانازال
• در محفظه مرکزی قاعده جمجمه (حفره میانی جمجمه)، ناحیه استخوانی زینی شکلی در پایه جمجمه که غده هیپوفیز در آن قرار دارد. تومورهایی که در این ناحیه ایجاد می‌شوند، تومورهای سلار نام دارند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
• آدنوم هیپوفیز
• کرانیوفارژیوم
• کیست راتکه
• در قسمت پشتی قاعده جمجمه (حفره جمجمه خلفی)، تومورهای زیر شایع‌ترند:
• نوروم آکوستیک
• کندروسارکوم
• چوردوما
• تومور اپیدرموئید
• مننژیوم
• سایر انواع تومور قاعده جمجمه که معمولاً نادر هستند.

از جراحی قاعده جمجمه برای چه مواردی استفاده می‌کنند؟

• کیست‌هایی که از بدو تولد ایجاد می‌شوند
• تورم ناشی از عفونت
• تومورهای هیپوفیز
• مننژیوم یا همان تومورهای غیرسرطانی که از مننژها رشد می‌کنند. این نارسایی مربوط به بافتی است که مغز را می‌پوشاند و بین مغز و ‏‏جمجمه قرار دارد.‏
• چوردومایا همان تومور استخوانی که رشدی آهسته دارد و اغلب در قاعده جمجمه یافت می‌شود.
• نورالژی سه قلو که با درد شدیدی در یک طرف صورت همراه است.
• کرانیوفارنژیوم یا برآمدگی که در نزدیکی غده هیپوفیز ایجاد می‌شود.
• کرانیوسینوستوز یا وضعیتی که در آن استخوان‌های جمجمه نوزاد خیلی زود بسته می‌شوند و باعث ایجاد ‏‏مشکلاتی در رشد مغز و شکل جمجمه می‌شوند.‏
• فیستول مایع مغزی نخاعی
• آنوریسم مغزیکه در آن ناحیه‌ای برآمده در یک رگ خونی در مغز ایجاد می‌شود.
• ناهنجاری‌های شریانی وریدی که به شریان‌ها و وریدهایی می‌گویند که به‌طور غیر طبیعی به یکدیگر متصل هستند.

مهم‌ترین علائم تومور قاعده جمجمه کدامند؟

با رشد تومور و فشار بر ساختارهای حیاتی مغز از جمله غده هیپوفیز، عصب بینایی و شریان‌های کاروتید، علائم این بیماری به‌تدریج ظاهر می‌شوند. این علائم به نوع، محل و اندازه تومور بستگی دارند؛ مثلاً تومورهایی که قاعده جمجمه و بینی را درگیر می‌کنند، می‌توانند بر تنفس و حس بویایی تأثیر بگذارند و برخی تومورهای غده هیپوفیز می‌توانند بینایی و بلع را با مشکل مواجه کنند؛ طوری‌که در موارد حاد به تشخیص پزشکان متخصص، در مدت کوتاهی به جراحی تومور قاعده جمجمه منجر می‌شوند. به‌طور کلی، علائم رایج تومورهای قاعده جمجمه به شرح زیر هستند.

• سردرد
• دشواری در تنفس
• تغییر در حس بویایی
• تاری یا دوبینی
• از دست دادن شنوایی
• از دست دادن تعادل
• تهوع و استفراغ
• از دست دادن حافظه

آیا تومور قاعده جمجمه یک تومور مغزی است؟

به نظر دکتر گیو شریفی جراح هیپوفیز، متخصص جراحی مغز و اعصاب، این‌گونه نیست. بلکه تومور ممکن است در محل‌های مختلفی رشد کند؛ نه فقط در داخل مغز. این تومورها از ‏‏بافت مغز شروع نمی‌شوند بلکه در کنار مغز رشد می‌کنند و ممکن است بر ساختارهای عصبی فشار وارد ‏‏کنند. تومور ممکن است در پایه مغز یا پشت جمجمه باشد. ممکن است در قسمت جلویی و نزدیک حفره‌های ‏‏چشم در بینی و سینوس‌ها  یا در غده هیپوفیز رشد کند.‏

آیا همه تومورهای قاعده جمجمه سرطانی هستند؟

خیر فقط به این دلیل که یک تومور در بدن رشد کرده است، لزوماً به این معنی نیست که شما سرطان ‏دارید. بسیاری از تومورها خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند.‏ آزمایش‌های مختلف به‌وسیله پزشک متخصص می‌تواند این موضوع را روشن کند؛ اگرچه در مواردی پس از جراحی تومور قاعده جمجمه متوجه وضعیت بدخیمی تومور می‌شوند.

جراحی تومور قاعده جمجمه از نظر دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب چگونه انجام می‌شود؟

عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه تا حد زیادی به کیفیت این نوع جراحی بستگی دارد. این روش درمانی ممکن است برای برداشتن توده‌های غیرسرطانی و سرطانی و ناهنجاری‌های زیرین مغز، ‏قاعده جمجمه یا چند مهره بالای ستون فقرات به کار گرفته شود. با توجه به این‌که دسترسی به این ناحیه و دیدن آن بسیار ‏دشوار است، جراحی قاعده جمجمه ممکن است با روش اندوسکوپی کم‌تهاجمی انجام شود. جراح در این ‏روش، ابزارها را از طریق سوراخ های طبیعی جمجمه اعم از بینی یا دهان یا با ایجاد سوراخی کوچک ‏دقیقاً بالای ابرو وارد آن می‌کند. این نوع جراحی به تیمی از متخصصین نیاز دارد که ممکن است شامل ‏جراحان گوش، حلق و بینی، فک و صورت، مغز و اعصاب و ‏رادیولوژیست باشد.‏

پزشکان چه زمانی از پرتودرمانی برای رفع تومور قاعده جمجمه استفاده می‌کنند؟

روش‌های جراحی مختلفی نظیر کرانیوتومی برای درمان تومورهای مغزی قاعده جمجمه از جمله وجود دارد.‏ اکثر بیماران مبتلا به تومور قاعده جمجمه یعنی چیزی حدود 90 درصد آن‌ها را می‌توان با جراحی اندوسکوپی اندونازال کم‌تهاجمی درمان کرد. این روش‌های جراحی تومور قاعده جمجمه به جراح کمک می‌کنند تا از طریق بینی به تومورها دسترسی پیدا کنند و ‏آن‌ها را بدون نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ روی صورت یا جمجمه خارج کنند.‏ به نظر دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب،  پزشکان ممکن است استفاده از پرتودرمانی را پس از جراحی به‌ویژه برای تومورهای بدخیم توصیه کنند یا ‏‏آن‌هایی که در مناطقی از مغز قرار دارند که برداشتنشان با جراحی ناامن است.

شایع‌ترین عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه به زعم دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب کدامند؟

برای جراحی تومور قاعده جمجمه ممکن است به تخصص‌های مختلفی نیاز باشد. چنین ضایعاتی معمولاً پیشرفته هستند و جراحی ‏ممکن است با نتایج نامطلوبی همراه باشد. عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه ممکن است جنبه زیبایی و ظاهری یا کارکردی داشته باشند. مهم‌ترین عوارض این روش درمانی را می‌توانیم در موارد زیر خلاصه کنیم. البته به باور دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب چگونگی جراحی تومور قاعده جمجمه در بروز یا عدم بروز چنین عوارضی تعیین‌کننده است.

• مرگ
• اختلال دائمی در عملکرد اندام‌های حیاتی نظیر مغز، چشم و بینی
• عفونت
• از دست دادن بافت‌ها
• نارسایی فلَپ
• عوارض مرتبط با درمان
• ‏مسائل روانی – اجتماعی
• مسائل مربوط به پوست، مو و زیبایی علاوه بر موارد دیگر متغیر است.

مدیریت پس از جراحی قاعده جمجمه به چه معنا است؟

پس از جراحی قاعده جمجمه، توسط تیم پزشکی از نزدیک تحت مراقبت قرار خواهید گرفت. هدف آ‌نها این ‏است که کمک کنند تا به فعالیت‌های عادی زندگی روزمره بازگردید. برخی از افراد به درمان مداوم از ‏جمله رادیوتراپی، رادیوسرجری و پرتو درمانی نیاز دارند. بسیاری به تصویربرداری مکرر نیاز دارند تا مطمئن ‏شوند که تومور قاعده جمجمه در طی زمان باز نمی‌گردد. از آنجا که این نوع جراحی می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد، ‏دریافت حمایت از دوستان و خانواده نیز مهم است.

نتیجه‌گیری

عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه ممکن است از موارد جزئی تا مرگ را شامل شوند. دکتر گیو شریفی، متخصص جراحی مغز و اعصاب معتقد است که جراحی تومور قاعده جمجمه باید به اعتبار معاینات و تصویربرداری‌های تشخیصی دقیق و پس از بررسی کردن علائم بیمار انجام شوند؛ چرا که درجه رشد تومور قاعده جمجمه و موقعیت قرارگیری‌اش از نظر نزدیک بودن به مراکز حساس قلب باید در نظر گرفته شود. البته امروزه با به‌کارگیری روش‌هایی نظیر آندوسکوپی بسیاری از چنین عوارضی به حداقل رسیده‌اند. در انواع حاد جراحی تومور قاعده جمجمه ممکن است به تخصص‌هایی غیر از مغز و اعصاب نیاز باشد. رسالت تمامی این پزشکان بازگرداندن کارکرد طبیعی مغز و جلوگیری از ماندگاری اثرات منفی جراحی بر بیمار است.