زوال عقل یا دمانس ، یکی از مشکلات بهداشتی و پزشکی جدی در جوامع جهانی است که تأثیرات عمیقی بر روی افراد و خانواده‌ ها دارد. در این مقاله، ما به بررسی دمانس می‌پردازیم.

تعریف دمانس

دمانس به معنای از دست رفتن توانایی‌های شناختی مغز و کاهش عملکرد مغزی افراد است. این شرایط باعث مشکلات در حافظه، تفکر، و تصمیم‌گیری می‌شود.

علائم دمانس

علائم دمانس بسته به علت آن متفاوت است، علائم شایع عبارتند از:

تغییرات شناختی

• از دست دادن حافظه، که معمولاً توسط شخص دیگری تشخیص داده می شود.
• مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن کلمات
• مشکل در توانایی های بصری و فضایی، مانند گم شدن در حین رانندگی
• مشکل استدلال یا حل مسئله
• مشکل در انجام کارهای پیچیده
• مشکل در برنامه ریزی و سازماندهی
• هماهنگی و کنترل ضعیف حرکات
• سردرگمی

تغییرات روانی

• تغییر شخصیت
• افسردگی
• اضطراب
• تحریک پذیری
• رفتار نامناسب
• شکاک بودن که به پارانویا معروف است.
• دیدن چیزهایی که وجود ندارند، که به عنوان توهم شناخته می شوند.

علل دمانس

دمانس در اثر آسیب یا از دست دادن سلول های عصبی و اتصالات آنها در مغز ایجاد می شود. علائم به ناحیه ای از مغز که آسیب دیده بستگی دارد. دمانس می تواند افراد را به طور متفاوت تحت تاثیر قرار دهد.

دمانس های پیشرونده

دمانس هایی که پیشرونده هستند با گذشت زمان بدتر می شوند. انواع دمانس که بدتر می شوند و قابل برگشت نیستند عبارتند از:

• بیماری آلزایمر : این شایع ترین علت دمانس است.

اگرچه همه علل بیماری آلزایمر شناخته شده نیستند، اما درصد کمی به تغییرات در سه ژن مربوط می شود. این تغییرات ژنی می تواند از والدین به فرزند منتقل شود. در حالی که چندین ژن احتمالاً در بیماری آلزایمر نقش دارند، یک ژن مهم که خطر را افزایش می دهد آپولیپوپروتئین ای4 است.

افراد مبتلا به آلزایمر در مغز خود پلاک ها و گره هایی دارند. پلاک ها توده های پروتئینی به نام بتا آمیلوئید هستند. گره ها توده های فیبری هستند که از پروتئین تاو تشکیل شده اند. تصور می‌شود که این توده‌ها به سلول‌های مغزی سالم و فیبرهای متصل به آنها آسیب می‌رسانند.

• دمانس عروقی: این نوع دمانس در اثر آسیب به عروق خونرسانی به مغز ایجاد می شود. مشکلات رگ های خونی می تواند باعث سکته مغزی شود یا به روش های دیگری مانند آسیب به الیاف موجود در ماده سفید مغز بر مغز تأثیر بگذارد.

شایع ترین علائم دمانس عروقی شامل مشکلات حل مسئله، کندی تفکر و از دست دادن تمرکز و سازماندهی است.

• دمانس لوی بادی: اجسام لوی، توده های بالون مانند پروتئین هستند که در مغز افراد مبتلا به دمانس لوی بادی، بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون یافت شده است. دمانس لوی بادی یکی از شایع ترین انواع دمانس است.

علائم شایع این نوع دمانس عبارتند از نمایش رویاها در خواب و دیدن چیزهایی که وجود ندارند، که به عنوان توهم بینایی شناخته می شوند. همچنین شامل مشکلات تمرکز و توجه است. علائم دیگر شامل حرکت ناهماهنگ یا آهسته، لرزش و سفتی که به پارکینسونیسم معروف است.

• دمانس فرونتوتمپورال . شامل گروهی از بیماری هاست که با تجزیه سلول های عصبی و اتصالات آنها در لوب های فرونتال و تمپورال مغز مشخص می شود. این حوزه ها با شخصیت، رفتار و زبان مرتبط هستند. علائم شایع بر رفتار، شخصیت، تفکر، قضاوت، زبان و حرکت تأثیر می گذارد..
• دمانس میکس : مطالعات کالبد شکافی مغز افراد 80 ساله و بالاتر که دمانس داشتند، نشان می دهد که بسیاری از آنها ترکیبی از چندین علت دارند. افراد مبتلا به دمانس میکس ممکن است به بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و دمانس لوی بادی مبتلا شوند. مطالعات برای تعیین اینکه چگونه دمانس میکس بر علائم و درمان تأثیر می گذارد ادامه دارد.

سایر اختلالات مرتبط با دمانس

• بیماری هانتینگتون: بیماری هانتینگتون در اثر تغییر ژنتیکی ایجاد می شود. این بیماری باعث از بین رفتن سلول های عصبی خاصی در مغز و نخاع می شود. علائم شامل کاهش مهارت های تفکر است که به عنوان مهارت های شناختی شناخته می شود که معمولا در حدود 30 یا 40 سالگی ظاهر می شوند.
• آسیب مغزی تروماتیک: این وضعیت اغلب در اثر ضربه های مکرر سر ایجاد می شود. بوکسورها، بازیکنان فوتبال یا سربازان ممکن است به آسیب مغزی تروماتیک دچار شوند.

علائم دمانس بستگی به بخشی از مغز دارد که آسیب دیده و می تواند باعث افسردگی، انفجار، از دست دادن حافظه و اختلال در گفتار شود همچنین ممکن است باعث حرکت آهسته، لرزش و سفتی شود. علائم ممکن است تا سالها پس از تروما ظاهر نشوند.

• بیماری کروتزفلد جاکوب: این اختلال مغزی نادر معمولاً در افراد بدون عوامل خطر شناخته شده رخ می دهد. این وضعیت ممکن است به دلیل رسوب پروتئین های عفونی به نام پریون باشد. علائم این بیماری کشنده معمولا بعد از 60 سالگی ظاهر می شود.بیماری کروتزفلد جاکوب یا جنون گاوی معمولاً علت شناخته شده ای ندارد اما می تواند از والدین نیز منتقل شود. همچنین ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض بافت مغز یا سیستم عصبی بیمار، مانند پیوند قرنیه، ایجاد شود.
• بیماری پارکینسون: بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون در نهایت دچار علائم دمانس می شوند. هنگامی که این اتفاق می افتد، به عنوان دمانس بیماری پارکینسون شناخته می شود.

شرایطی شبیه به دمانس که قابل برگشت هستند

عفونت ها و اختلالات ایمنی: علائم شبه دمانس می تواند ناشی از تب یا سایر عوارض جانبی تلاش بدن برای مبارزه با عفونت باشد. مولتیپل اسکلروزیس و سایر شرایط ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های عصبی نیز می تواند باعث دمانس شود.

مشکلات متابولیک یا غدد درون ریز: افراد مبتلا به مشکلات تیروئید و قند خون پایین می توانند علائمی شبیه دمانس یا سایر تغییرات شخصیتی داشته باشند. همچنین افرادی که سدیم یا کلسیم بسیار کم یا بیش از حد دارند یا در جذب ویتامین ب 12 مشکل دارند نیز دارای این علائم می شوند.

سطوح پایین برخی از مواد مغذی: دریافت نکردن مقدار کافی ویتامین یا مواد معدنی خاص در رژیم غذایی می تواند باعث علائم دمانس شود. شامل عدم دریافت کافی تیامین است که به عنوان ویتامین ب 1 نیز شناخته می شود، که در افراد مبتلا به اختلال مصرف الکل شایع است. همچنین شامل عدم دریافت کافی ویتامین ای، ب6 ، ب12 ، مس است.

 ننوشیدن مایعات کافی: که منجر به کم آبی بدن می شود، همچنین می تواند باعث علائم دمانس شود.

عوارض دارویی: عوارض جانبی داروها، واکنش به یک دارو یا تداخل چند دارو می تواند علائمی شبیه دمانس ایجاد کند.

خونریزی ساب دورال: خونریزی بین سطح مغز و پوشش روی مغز می تواند در افراد مسن پس از زمین خوردن شایع باشد. خونریزی ساب دورال می تواند علائمی شبیه به دمانس ایجاد کند.

تومورهای مغزی: به ندرت، دمانس می تواند ناشی از آسیب ناشی از تومور مغزی باشد.

هیدروسفالی با فشار طبیعی: این وضعیت تجمع مایع در حفره های مغز به نام بطن است که می تواند منجر به مشکلات راه رفتن، از دست دادن کنترل مثانه و از دست دادن حافظه شود.

عوامل خطر ابتلا به دمانس

عوامل زیادی در نهایت می توانند به دمانس کمک کنند. برخی از عوامل مانند سن را نمی توان تغییر داد.

عوامل خطر که قابل تغییر نیستند

• سن: خطر ابتلا به دمانس با افزایش سن، به ویژه پس از 65 سالگی افزایش می یابد.دمانس همچنین ممکن است در افراد جوانتر رخ دهد.
• سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی دمانس، شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار می دهد. با این حال، بسیاری از افراد با سابقه خانوادگی هرگز علائمی را بروز نمی دهند و بسیاری از افراد بدون سابقه خانوادگی این علائم را نشان می دهند. آزمایش هایی برای تعیین اینکه آیا شما تغییرات ژنتیکی خاصی دارید که ممکن است خطر شما را افزایش دهد وجود دارد.
• سندرم داون در میانسالی: بسیاری از افراد مبتلا به سندرم داون به بیماری آلزایمر زودرس مبتلا می شوند.

عوامل خطر که می توانید تغییر دهید

• رژیم غذایی و ورزش: تحقیقات نشان داده است افرادی که در معرض خطر بیشتر دمانس هستند و از یک سبک زندگی سالم پیروی می کنند، خطر زوال شناختی را کاهش می دهند. این ها از رژیم غذایی حاوی ماهی، میوه، سبزیجات و روغن استفاده کردند. همچنین ورزش می کردند، آموزش های شناختی داشتند و در فعالیت های اجتماعی شرکت می کردند. در حالی که هیچ رژیم غذایی خاصی برای کاهش خطر زوال عقل شناخته نشده است، تحقیقات نشان می دهد کسانی که از رژیم غذایی مدیترانه ای غنی از محصولات، غلات کامل، آجیل و دانه ها پیروی می کنند عملکرد شناختی بهتری دارند.
• نوشیدن بیش از حد الکل: مدتهاست که نوشیدن مقادیر زیاد الکل باعث تغییرات مغزی می شود. چندین مطالعه و بررسی بزرگ نشان داد که اختلالات مصرف الکل با افزایش خطر دمانس، به ویژه دمانس زودرس مرتبط است.
• عوامل خطر قلبی عروقی: که عبارتند از چاقی، فشار خون بالا، کلسترول بالا و تجمع چربی در دیواره شریان که به عنوان تصلب شرایین شناخته می شود. دیابت و سیگار نیز از عوامل خطر قلبی عروقی هستند. ابتلا به دیابت می تواند خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهد، به خصوص اگر به خوبی کنترل نشده باشد. سیگار ممکن است خطر ابتلا به دمانس و بیماری عروق خونی را افزایش دهد.
• افسردگی: اگرچه هنوز به خوبی شناخته نشده است، افسردگی اواخر عمر ممکن است نشان دهنده ایجاد دمانس باشد.
• آلودگی هوا: مطالعات بر روی حیوانات نشان داده است که ذرات آلودگی هوا می توانند انحطاط سیستم عصبی را تسریع کنند و مطالعات انسانی نشان داده که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا – به ویژه از اگزوز ترافیک و سوزاندن چوب – با خطر بیشتر دمانس مرتبط است.
• ضربه به سر: افرادی که ضربه شدید سر را تجربه کرده اند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری آلزایمر هستند. چندین مطالعه بزرگ نشان داد که در افراد 50ساله یا بالاتر که آسیب مغزی تروماتیک داشتند، خطر ابتلا به دمانس و بیماری آلزایمر افزایش یافت. این خطر در افراد با سابقه ضربه به سر شدیدتر است. برخی از مطالعات نشان می دهند که این خطر ممکن است در شش ماه تا دو سال اول پس از ضربه به سر بیشتر باشد.
• مشکلات خواب: افرادی که آپنه خواب و سایر اختلالات خواب دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دمانس باشند
• سطوح پایین برخی از ویتامین ها و مواد مغذی: سطوح پایین ویتامین د، ویتامین ب6، ویتامین ب12 و فولات می تواند خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهد.
• داروهایی که می توانند حافظه را بدتر کنند: شامل داروهای خواب آور حاوی دیفن هیدرامین (بنادریل) و داروهایی برای درمان اختلالات ادراری مانند اکسی بوتینین می شود.همچنین مصرف داروهای آرام بخش و قرص خواب را محدود کنید.

عوارض دمانس

دمانس می تواند بر بسیاری از سیستم های بدن و در نتیجه بر عملکرد تأثیر بگذارد. دمانس می تواند منجر به موارد زیر شود:

• تغذیه نامناسب: بسیاری از افراد مبتلا به دمانس در نهایت غذا خوردن را کاهش می‌دهند یا آن را متوقف می‌کنند که بر دریافت مواد مغذی تأثیر می‌گذارند.
• ذات الریه: مشکل در بلع خطر خفگی را افزایش می دهد و غذا یا مایعات می توانند وارد ریه ها شوند که به عنوان آسپیراسیون شناخته می شود. که می تواند تنفس را مسدود کند و باعث ذات الریه شود.
• ناتوانی در انجام امور شخصی: با بدتر شدن دمانس، افراد برای حمام کردن، لباس پوشیدن و مسواک زدن دندان خود دچار مشکل می شوند. برای استفاده از توالت و مصرف داروها طبق دستور نیاز به کمک دارند.
• مرگ. کما و مرگ ممکن است در مرحله آخر دمانس رخ دهد که اغلب به دلیل عفونت اتفاق می افتد.

پیشگیری از دمانس

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از دمانس وجود ندارد، اما انجام موارد زیر ممکن است مفید باشد:

• ذهن خود را فعال نگه دارید: فعالیت های تحریک کننده ذهنی ممکن است شروع دمانس را به تعویق بیندازد و اثرات آن را کاهش دهد پس زمانی را به خواندن، حل پازل و بازی با کلمات اختصاص دهید.
• از نظر جسمی و اجتماعی فعال باشید: فعالیت بدنی و تعامل اجتماعی ممکن است شروع دمانس را به تاخیر بیندازد و علائم آن را کاهش دهد. هفته ای 150 دقیقه ورزش کنید.
• ترک سیگار: برخی از مطالعات نشان داده اند که سیگار کشیدن در میانسالی و بعد از آن ممکن است خطر ابتلا به دمانس و مشکلات عروق خونی را افزایش دهد. ترک سیگار ممکن است خطر را کاهش دهد و سلامتی را بهبود بخشد.
• ویتامین های کافی دریافت کنید: برخی تحقیقات نشان می دهد افرادی که سطح ویتامین در خونشان کم است، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری آلزایمر و سایر انواع دمانس هستند. شما می توانید سطح ویتامین دی خود را با برخی غذاها، مکمل ها و قرار گرفتن در معرض نور خورشید افزایش دهید.
• عوامل خطر قلبی عروقی را مدیریت کنید: فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت را درمان کنید. اگر اضافه وزن دارید وزن کم کنید.
• فشار خون را تنظیم کنید: فشار خون بالا ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع دمانس شود.
• رژیم غذایی سالم را حفظ کنید: رژیم غذایی مانند رژیم مدیترانه ای ممکن است سلامتی را بهبود بخشد و خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهد. رژیم غذایی مدیترانه ای سرشار از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و اسیدهای چرب امگا 3 است که معمولاً در ماهی ها و آجیل خاصی یافت می شود. این نوع رژیم همچنین سلامت قلب و عروق را بهبود می بخشد، که همچنین ممکن است به کاهش خطر دمانس کمک کند.
• خوابی با کیفیت داشته باشید: بهداشت خواب را به خوبی رعایت کنید.
• مشکلات شنوایی را درمان کنید: افراد مبتلا به کم شنوایی شانس بیشتری برای ایجاد مشکلات در تفکر دارند که به عنوان زوال شناختی شناخته می شود. درمان زودهنگام کم شنوایی، مانند استفاده از سمعک، ممکن است به کاهش خطر کمک کند.

تشخیص دمانس

برای تشخیص علت دمانس، یک متخصص مغز و اعصاب باید الگوی از دست دادن مهارت ها و عملکرد را تشخیص دهد. پزشک همچنین تعیین می کند که فرد هنوز قادر به انجام چه کاری است. پزشک سابقه پزشکی و علائم شما را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام می دهد. ممکن است از فردی که به شما نزدیک است در مورد علائم شما نیز سوال شود.

هیچ آزمایشی به تنهایی نمی تواند زوال عقل را تشخیص دهد. احتمالاً به تعدادی آزمایش نیاز خواهید داشت که می تواند به مشخص کردن مشکل کمک کند.

تست های شناختی و نوروسایکولوژی

این تست ها توانایی تفکر شما را ارزیابی می کنند. تعدادی از آزمون‌ها مهارت‌های تفکر مانند حافظه، جهت‌گیری، استدلال و قضاوت، مهارت‌های زبانی و توجه را اندازه‌گیری می‌کنند.

ارزیابی عصبی

حافظه، مهارت های زبانی، ادراک بصری، توجه، مهارت های حل مسئله، حرکت، حواس، تعادل، رفلکس ها و سایر زمینه ها ارزیابی می شوند.

اسکن مغز

• سی تی یا ام آر آی: این اسکن ها می توانند شواهدی از سکته مغزی، خونریزی، تومور یا تجمع مایعات، معروف به هیدروسفالی را بررسی کنند.
• پت اسکن: این اسکن ها می توانند الگوهای فعالیت مغز را نشان دهند. آنها می توانند تعیین کنند که آیا پروتئین آمیلوئید یا تاو، نشانه های بیماری آلزایمر، در مغز رسوب کرده است.

تست های آزمایشگاهی

آزمایش خون ساده می تواند مشکلات جسمی را که می تواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد مانند ویتامین ب12 بسیار کم در بدن یا غده تیروئید کم کار را تشخیص دهد. گاهی اوقات مایع نخاعی برای عفونت، التهاب یا فاکتورهای برخی بیماری‌های دژنراتیو بررسی می‌شود.

ارزیابی روانپزشکی

یک متخصص اعصاب و روان می تواند تعیین کند که آیا افسردگی یا بیماری روانپزشکی دیگری در علائم شما نقش دارد یا خیر.

مدیریت و درمان دمانس

مدیریت دمانس شامل مشاوره و پشتیبانی از خانواده، تغییر در رژیم غذایی، و تمرین فعالیت‌های شناختی است. درمان‌های دارویی نیز ممکن است برای کاهش علائم مورد استفاده قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

دمانس یک مسئله جدی و پیچیده است که نیاز به اطلاعات و آگاهی دارد. برخوردهای زودهنگام و مدیریت صحیح می‌تواند بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری را تسهیل کند. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره، همیشه به متخصصان مغز و اعصاب تجربه‌دار مراجعه کنید.