عمل جراحی مغز ، مشکلات مربوط به مغز، ازجمله تومورها، نشتی عروق خونی یا صرع را درمان می‌کند. عمل‌های جراحی، ازجمله کرانیوتومی، نیازمند شکافتن مغز هستند اما سایر مداخلات درمانی کم تهاجمی‌ترند. جراح  مغز شما عمل جراحی را به‌دقت برنامه‌ریزی می‌کند تا آن دسته از نواحی مغز که وظیفه کنترل عملکردهای مهم، ازجمله صحبت و حرکت کردن، را بر عهده ‌دارند آسیب نبینند.

عمل جراحی مغز چیست؟

هر نوع مداخله درمانی که اختلالات مغز را برطرف کند عمل جراحی مغز نامیده می‌شود. مغز بخشی از سیستم عصبی مرکزی شماست. مغز کنترل‌کننده توانایی‌تان برای صحبت کردن، حرکت، تفکر و به ‌خاطر سپردن است. هدف عمل‌ جراحی مغز درمان مشکلات بدون ایجاد اختلال در این عملکردهای مهم است.

جراح ممکن است حین انجام عمل حراجی مغز بخشی از مغز یا رشد غیرطبیعی قسمتی از آن، مانند تومور، را بردارد. جراحان همچنین بخش‌های آسیب‌دیده مغز، مانند عروق خونی دارای نشتی، را ترمیم می‌کنند.

برخی مواقع، عمل‌ جراحی مغز نیازمند شکافتن مغز است. اما در بسیاری از مداخلات درمانی دیگر امکان دسترسی به مغز از طریق بینی، دهان یا حتی ایجاد شکافی کوچک در پا وجود دارد. عمل جراحی مغز کم تهاجمی خطرات کمتری در مقایسه با عمل جراحی مغز باز دارد و همچنین طول دوره نقاهت کوتاه‌تر است.

چه کسی نیازمند عمل جراحی مغز است؟

دلایل متعددی برای انجام عمل جراحی مغز وجود دارند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

• ناهنجاری شریانی وریدی مغز یا AVM (درهم‌پیچیدگی غیرطبیعی میان شریان‌ها و وریدها)
• آنوریسم مغز یا Aneurysms (برآمدگی در قسمت ضعیف‌تر ورید)
• لخته‌های خونی
• تومورها
• بیماری‌های دژنراتیو مغز، شامل بیماری پارکینسون
• صرع
• آسیب‌های مغزی، شامل آسیب‌های مغزی تروماتیک (TBIs) و شکستگی‌های جمجمه
• هموراژهای مغزی (خونریزی در مغز یا سر)
• آسیب عصبی
• سکته
• تجمع مایع مغزی نخاعی، مانند هیدروسفالی

انواع جراحی‌های مغز کدامند؟

جراحی‌های مغز انواع مختلف دارند. برخی از رایج‌ترین آنها به این شرح هستند:

• نمونه‌برداری یا بیوپسی مغز: بیوپسی مغز نمونه بافت‌ها یا مایعات مغزی است که معمولاً از آن برای تشخیص سرطانی بودن تومور استفاده می‌شود. ارائه‌کننده خدمات درمانی ممکن است بیوپسی استریوتاکتیک (هدایت‌شده توسط کامپیوتر) با فروکردن سوزن در مغز را به‌منظور نمونه‌برداری انجام دهد، یا شاید برخی از بافت‌ها را حین انجام عمل جراحی مغز باز (کرانیوتومی) بردارد.
• کرانیوتومی: عمل جراحی مغز باز کرانیوتومی نام دارد. جراح بخشی از جمجمه را جهت دسترسی به مغز برمی‌دارد، سپس قسمت برداشته‌شده را پس از عمل جراحی ترمیم و جایگزین می‌کند. برای برداشتن تومور، لخته خونی، ناهنجاری شریانی وریدی مغز، بافت عامل تشنج یا کاهش فشار مغز از کرانیوتومی استفاده می‌شود.
• تحریک عمقی مغز (DBS): DBS درمان بیماری پارکینسون، رعشه و سایر بیماری‌های عصبی است. جراح الکترودها را داخل مغز کار می‌گذارد. دستگاه کوچک خارج مغز پالس‌های الکتریکی منتقل‌شده توسط الکترودها را کنترل می‌کند. DBS تنظیم‌کننده فعالیت‌های غیرطبیعی مغز است.
• جراحی اندووسکولار: جراح شکافی باریکی در کشاله ران ایجاد و کاتتر (لوله باریک و منعطف) وارد ورید خونی می‌کند. سپس کاتتر را بدون شکافتن جمجمه به داخل مغز هدایت می‌نماید و در آنجا لخته‌های خونی را برداشته (ترومبکتومی) یا آنوریسم‌ها را ترمیم می‌کند.
• نورواندوسکوپی: برخی مواقع، جراح می‌تواند عمل جراحی مغز را از طریق بینی یا دهان انجام دهد. ابتدا، اندوسکوپ را (لوله باریک و چراغ‌دار ک سر آن دوربین دارد) وارد مغز می‌کند. سپس ابزارهای ظریف جراحی را از طریق لوله هدایت می‌نماید. در این روش امکان برداشتن تومورها، بدون شکافتن جمجمه وجود دارد.
• کند و سوز لیزری: ممکن است دسترسی ایمن به برخی از مشکلات که در عمق مغز رخ می‌دهند از طریق کرانیوتومی امکان‌پذیر نباشد. در چنین شرایطی، استفاده از پروب لیزری، که از طریق سوراخی ریز وارد جمجمه می‌شود باعث از بین رفتن تومور، آسیب‌ ناشی از تشعشع یا بافت صرعی شود.

آیا رادیوجراحی استریوتاکتیک نوعی جراحی مغز است؟

رادیوجراحی استریوتاکتیک نوعی پرتودرمانی برای سرطان مغز است. یکی از رایج‌ترین فناوری‌های مورداستفاده، رادیوجراحی گامانایف (Gamma Knife®) است. علی‌رغم اسمش، درواقع نوعی از جراحی نیست، چون شکاف یا بریدگی صورت نمی‌گیرد. ارائه‌کننده خدمات درمانی با هدف نابودی یا کوچک شدن تومورها، اشعه لیزر به سر بیمار می‌تاباند.

جزئیات مداخله درمانی

چگونه برای عمل جراحی مغز آماده شوم؟

عمل جراحی مغز نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد. ابتدا، ارائه‌کننده خدمات درمانی شما معاینه بالینی و آزمایش خون انجام می‌دهد. او می‌خواهد از سلامت و آمادگی جسمانی شما برای تحمل بیهوشی و عمل جراحی مطمئن شود.

همچنین ممکن است آزمایشات تصویربرداری مختلف، ازجمله ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن، پت‌اسکن یا آنژیوگرافی انجام دهید. این تصویربرداری‌ها تصویر بسیار واضح با جزئیات بالا از بافت‌ها، اعصاب و عروق خونی مغز ارائه می‌دهند. این تصاویر به جراح جهت شناسایی ناحیه دقیق نیازمند درمان کمک می‌کنند.

همچنین جراح شما یا سایر ارائه‌دهندگان خدمات درمانی اطلاعات ذیل را در اختیارتان قرار خواهند داد:

• اصلاح وضعیت سلامت شما قبل از انجام عمل جراحی: اگر سیگار می‌کشید، باید چندین هفته قبل از انجام عمل جراحی، آن را ترک کنید. سیگار کشیدن خطر پیچیدگی‌های جراحی و طول دوره نقاهت را افزایش می‌دهد.
• توقف یا شروع به مصرف داروهای خاص پیش از عمل جراحی: برخی افراد قبل از عمل جراحی و به‌منظور کاهش خطر تورم، استروئید مصرف می‌کنند. داروهای ضد صرع خطر بروز تشنج را کاهش می‌دهند. اگر داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید شاید مجبور به توقف مصرف آنها چند روز یا یک هفته قبل از عمل جراحی شوید.
• شرایط پس از عمل جراحی چگونه خواهد بود: طول دوره نقاهت شما بستگی به نوع درمان‌تان دارد. و ممکن است به توان‌بخشی عصبی نیاز پیدا کنید.

حین عمل جراحی مغزی چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

عمل جراحی مغز برای هر فرد متفاوت است. برخی مواقع، نیاز است که تیم جراحی قسمتی از موهای سر را برای انجام عمل یا اینکه تنها موهای ناحیه کوچکی از سر را جهت شکافتن بتراشد. البته برای اغلب جراحی‌های کم تهاجمی اساساً نیاز به تراشیدن موهای سر نیست.

برخی از مداخلات درمانی نیازمند بیهوشی عمومی هستند، یعنی اینکه کاملاً بیهوش می‌شوید. اما در سایر مداخلات تنها به آرام‌بخش نیاز دارید و به عبارتی، خواب‌وبیدار هستید اما به برخی محرک‌های خاص واکنش نشان می‌دهید. در حین برخی از عمل‌های جراحی حتی ممکن است هوشیار باشید. چنین وضعیتی در مورد برخی جراحی‌های تومورها، صرع یا بیماری‌های عصبی صادق است.

حین کرانیوتومی در حالت هوشیاری، از بی‌حس‌کننده موضعی استفاده می‌شود تا درد ناشی از شکافتن را احساس نکنید. همچنین برای اینکه به خواب سبک روید به شما آرام‌بخش داده می‌شود. اما جراح و متخصص بیهوشی حین عمل جراحی شما را بیدار می‌کنند و می‌‌خواهند تا درخواست‌های آنها را انجام دهید. شاید از شما بخواهند که حرف بزنید، قسمتی از بدنتان را حرکت دهید، به اشیاء نگاه کنید یا اطلاعات را به خاطر بسپارید. شاید آنها قبل از عمل، عملکرد مغز را با استفاده از ام‌آر‌آی عملکردی رصد کنند. ارائه‌دهندگان خدمات درمانی این کار را نقشه‌برداری از مغز حین انجام جراحی می‌نامند. این فرایند به جراح کمک می‌کند تا به نواحی مهم مغز حین عمل جراحی آسیبی وارد نکند.

مدت زمان عمل جراحی مغز بین 2 تا 9 ساعت یا بیشتر متغیر است که به پیچیدگی عمل بستگی دارد.

پس از عمل جراحی مغز چه اتفاقی می‌افتد؟

پس از عمل جراحی در بیمارستان تحت نظر خواهید ماند. برای مداخلات درمانی کم‌تهاجمی‌تر مانند جراحی اندووسکولار، شاید تنها یک تا دو روز در بیمارستان بستری شوید. اما پس از کرانیوتومی باز شاید نیاز باشد تا 10 روز هم در بیمارستان بمانید.

همچنین ممکن است برای پیشگیری از ورم مغز و تشنج، داروهای استروئیدی و ضد تشنج دریافت کنید. علاوه‌براین، احتمال دارد برای بازیابی عملکردهای خاص به توان‌بخشی عصبی نیاز داشته باشید. توان‌بخشی ممکن است شامل فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی باشد. در صورت نیاز، این درمان‌های باعث بازیابی قدرت، تحرک، مهارت‌های گفتاری و توانایی انجام امور روزمره‌تان می‌شوند

خطرات/مزایا

خطرات عمل جراحی مغز چیست؟

عمل جراحی مغز مانند هر جراحی دیگر خطر خونریزی، عفونت یا واکنش به بی‌حسی دارد. سایر عوارض جانبی که ممکن است بلافاصله پس از عمل جراحی بروز کنند به این شرح است:

• زبان پریشی یا آفازی (مشکل در صحبت کردن)
• ورم مغز
• منگی یا روان‌آشفتگی
• سرگیجه
• سردرد
• مشکلات تحرک یا تعادل

خطرات بزرگ و درازمدت ناشی از انجام عمل جراحی مغز شامل موارد ذیل هستند:

• تغییرات رفتاری
• آسیب مغزی
• مشکل در راه رفتن
• از دست دادن حافظه
• مشکل در گفتار
• ضعف در دست‌ها یا پاها

مزایای عمل جراحی مغز چیست؟

عمل جراحی مغز ممکن است فرد را از خطر مرگ نجات دهد. جراحی مغز سکته مغزی، خونریزی مغزی، تومورها و سایر بیماری‌های خطرناک را درمان می‌کند. همچنین پیشرفت در فناوری پزشکی باعث ایمن‌تر شدن جراحی مغز بیش از همیشه شده است. مداخلات درمانی جدید و کم‌تهاجمی‌تر نیز وجود دارند که به میزان قابل‌توجه خطرات عوارض را کاهش می‌دهند.

نقاهت و چشم‌انداز

چشم‌انداز پس از عمل جراحی مغز چیست؟

دوره نقاهت افراد پس از عمل جراحی مغز متفاوت است. ممکن است دوره نقاهت جراحی‌های مغز کم‌تهاجمی‌تر چند هفته به طول انجامد. یا ممکن است دوره نقاهت جراحی‌های بزرگ، مانند کرانیوتومی چندین ماه باشد.

از ارائه‌کننده خدمات درمانی خود سؤال کنید که چه زمانی می‌توانید با خیال آسوده سرکار برگردید و فعالیت‌های معمول را انجام دهید. آنها بر اساس عملی که انجام داده‌اید می‌توانند توصیه‌های مشخص ارائه کنند. حضور به‌موقع در ویزیت‌های تعیین‌شده در هفته‌های و ماه‌های پس از عمل بسیار اهمیت دارد. ممکن است نیاز به انجام آزمایشات تصویربرداری داشته باشید تا اینکه اطمینان حاصل کنید که بیماری بازنگشته است.

زمان مراجعه به پزشک

چه زمانی باید به پزشک برای عمل جراحی مغز مراجعه کرد؟

مواجهه با عوارض جانبی و حتی بدحال شدن پس از عمل جراحی، پیش از احساس بهبودی طبیعی است. اما برخی مشکلات طبیعی نیستند و باید با جراح یا سایر ارائه‌دهندگان خدمات درمانی تماس بگیرید:

• مشکل در ادرار. نداشتن کنترل ادرار یا مدفوع
• مشکل بیدار ماندن یا بیدار شدن از خواب
• تب یا حالت تهوع/استفراغ
• منگی شدید، تغییرات قابل‌توجه در خلق‌وخو یا رفتار یا توهمات.
• مشکل دید، شنیدن یا صحبت کردن
• مشکل در راه رفتن یا ضعف در دست و پاها
• گرفتگی گردن یا سردرهایی که بدتر از قبل هستند
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن دست‌ها، پاها یا صورت.
• غش کردن
• تشنج

درصورتیکه با هر یک از علائم ذیل مواجه شدید  به اورژانس مراجعه کنید:

• مشکل در تنفس
• تشنج، در صورتیکه قبلاً تشنج نداشتید
• تشنج متفاوت از تشنج‌های گذشته که تجربه کرده بودید

عمل جراحی مغز یک سری از مشکلات خطرناک ازجمله تومورهای مغزی، آنوریسم و صرع را درمان می‌کند. برخی از عمل‌های جراحی مغز نیازمند شکافتن جمجمه و مغز هستند. سایر مداخلات درمانی کم تهاجمی‌اند و نیازی به شکافتن  نیست. بیشترین خطرات عمل جراحی مغز شامل از دست دادن عملکرد، مانند توانایی صحبت کردن، راه رفتن یا فکر کردن است. برخی افراد نیازمند توان‌بخشی، پس از عمل برای بازیابی عملکرد هستند.

دکتر گیو شریفی نفر اول بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب ایران، متخصص در جراحی آندوسکوپی قاعده جمجه، تومورهای بطنی و هیپوفیز از طریق بینی است که می توانید با ایشان مشکل خود را در میان بگذارید.